ภาษารูมันช์
ภาษารูมันช์ (rumantsch, rumàntsch, romauntsch, romontsch) เป็นภาษา (หรือกลุ่มของภาษา) โรมานซ์ที่ใช้พูดกันอย่างแพร่หลายในรัฐเกราบึนเดินทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ภาษารูมันช์ได้รับการรับรองให้เป็นภาษาประจำชาติของสวิตเซอร์แลนด์ตั้งแต่ ค.ศ. 1938 และเป็นภาษาทางการในการติดต่อกับประชาชนที่พูดภาษารูมันช์ตั้งแต่ ค.ศ. 1996 ร่วมกับภาษาเยอรมัน ภาษาฝรั่งเศส และภาษาอิตาลี นอกจากนี้ยังมีสถานะทางการร่วมกับภาษาเยอรมันและภาษาอิตาลีในรัฐเกราบึนเดิน และใช้เป็นสื่อการเรียนการสอนในโรงเรียนในพื้นที่ที่พูดภาษารูมันช์
ภาษารูมันช์เป็นหนึ่งในภาษาที่สืบเชื้อสายมาจากภาษาละตินสามัญของจักรวรรดิโรมันซึ่งเมื่อถึงคริสต์ศตวรรษที่ 5 ได้เข้ามาแทนที่ภาษากลุ่มเคลต์และไรติอาที่ใช้พูดกันก่อนหน้านี้ในพื้นที่ ภาษารูมันช์ยังคงรักษาคำศัพท์จำนวนไม่มากนักจากภาษาเหล่านี้ โดยได้รับอิทธิพลอย่างมากจากภาษาเยอรมันในด้านวงศัพท์และไวยากรณ์ งานเขียนที่เก่าแก่ที่สุดที่ได้รับการระบุว่าเป็นภาษารูมันช์มีอายุย้อนไปได้ถึงคริสต์ศตวรรษที่ 10 หรือ 11 แต่งานชิ้นสำคัญยังไม่ปรากฏจนกระทั่งคริสต์ศตวรรษที่ 16 เมื่อวิธภาษาเขียนระดับภูมิภาคต่าง ๆ เริ่มพัฒนาขึ้น อย่างไรก็ตาม ขอบเขตการใช้ภาษารูมันช์ค่อย ๆ ถอยร่นสู่พื้นที่ปัจจุบันตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา โดยถูกแทนที่ด้วยภาษาถิ่นกลุ่มอะเลมันนีและไบเอิร์นในพื้นที่อื่น
จากสำมะโนประชากรของสวิตเซอร์แลนด์ใน ค.ศ. 2000 มีชาวสวิส 35,095 คน (27,038 คนในจำนวนนี้อาศัยอยู่ในรัฐเกราบึนเดิน) ระบุว่าภาษารูมันช์เป็นภาษาที่ตนเอง "ใช้การได้ดีที่สุด" และมีชาวสวิส 61,815 คนระบุว่าภาษารูมันช์เป็นภาษาที่ตนเอง "พูดเป็นประจำ" ใน ค.ศ. 2010 สวิตเซอร์แลนด์เปลี่ยนมาใช้ระบบการประเมินรายปีซึ่งนำทะเบียนราษฎรรายเทศบาลมารวมกับการสำรวจในจำนวนจำกัด ณ ค.ศ. 2017 มีผู้พูดภาษารูมันช์จำนวน 44,354 คนในสวิตเซอร์แลนด์ หรือร้อยละ 0.85 ของประชากรสวิสทั้งหมด และมีผู้พูดภาษานี้จำนวน 28,698 คนในรัฐเกราบึนเดิน หรือร้อยละ 14.7 ของประชากรรัฐเกราบึนเดินทั้งหมด
ภาษารูมันช์ประกอบด้วยภาษาถิ่นหลัก 5 ภาษา ได้แก่ ซูร์เซลวา, ซุตซิลวัน, ซูร์เมย์รา, ปูเตร์ และวาลาแดร์ แต่ละภาษาถิ่นมีภาษาเขียนที่ได้รับการวางมาตรฐานเป็นของตัวเอง นอกจากนี้ยังมีการเสนอภาษาเขียนเพื่อให้เป็นมาตรฐานกลางที่มีชื่อว่า ภาษารูมันช์แบบเกราบึนเดิน (Rumantsch Grischun) ใน ค.ศ. 1982 แต่ไม่เป็นที่ยอมรับเท่าไรนักในหมู่ผู้พูดภาษารูมันช์
ภาษารูมันช์เป็นหนึ่งในภาษาที่สืบเชื้อสายมาจากภาษาละตินสามัญของจักรวรรดิโรมันซึ่งเมื่อถึงคริสต์ศตวรรษที่ 5 ได้เข้ามาแทนที่ภาษากลุ่มเคลต์และไรติอาที่ใช้พูดกันก่อนหน้านี้ในพื้นที่ ภาษารูมันช์ยังคงรักษาคำศัพท์จำนวนไม่มากนักจากภาษาเหล่านี้ โดยได้รับอิทธิพลอย่างมากจากภาษาเยอรมันในด้านวงศัพท์และไวยากรณ์ งานเขียนที่เก่าแก่ที่สุดที่ได้รับการระบุว่าเป็นภาษารูมันช์มีอายุย้อนไปได้ถึงคริสต์ศตวรรษที่ 10 หรือ 11 แต่งานชิ้นสำคัญยังไม่ปรากฏจนกระทั่งคริสต์ศตวรรษที่ 16 เมื่อวิธภาษาเขียนระดับภูมิภาคต่าง ๆ เริ่มพัฒนาขึ้น อย่างไรก็ตาม ขอบเขตการใช้ภาษารูมันช์ค่อย ๆ ถอยร่นสู่พื้นที่ปัจจุบันตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา โดยถูกแทนที่ด้วยภาษาถิ่นกลุ่มอะเลมันนีและไบเอิร์นในพื้นที่อื่น
จากสำมะโนประชากรของสวิตเซอร์แลนด์ใน ค.ศ. 2000 มีชาวสวิส 35,095 คน (27,038 คนในจำนวนนี้อาศัยอยู่ในรัฐเกราบึนเดิน) ระบุว่าภาษารูมันช์เป็นภาษาที่ตนเอง "ใช้การได้ดีที่สุด" และมีชาวสวิส 61,815 คนระบุว่าภาษารูมันช์เป็นภาษาที่ตนเอง "พูดเป็นประจำ" ใน ค.ศ. 2010 สวิตเซอร์แลนด์เปลี่ยนมาใช้ระบบการประเมินรายปีซึ่งนำทะเบียนราษฎรรายเทศบาลมารวมกับการสำรวจในจำนวนจำกัด ณ ค.ศ. 2017 มีผู้พูดภาษารูมันช์จำนวน 44,354 คนในสวิตเซอร์แลนด์ หรือร้อยละ 0.85 ของประชากรสวิสทั้งหมด และมีผู้พูดภาษานี้จำนวน 28,698 คนในรัฐเกราบึนเดิน หรือร้อยละ 14.7 ของประชากรรัฐเกราบึนเดินทั้งหมด
ภาษารูมันช์ประกอบด้วยภาษาถิ่นหลัก 5 ภาษา ได้แก่ ซูร์เซลวา, ซุตซิลวัน, ซูร์เมย์รา, ปูเตร์ และวาลาแดร์ แต่ละภาษาถิ่นมีภาษาเขียนที่ได้รับการวางมาตรฐานเป็นของตัวเอง นอกจากนี้ยังมีการเสนอภาษาเขียนเพื่อให้เป็นมาตรฐานกลางที่มีชื่อว่า ภาษารูมันช์แบบเกราบึนเดิน (Rumantsch Grischun) ใน ค.ศ. 1982 แต่ไม่เป็นที่ยอมรับเท่าไรนักในหมู่ผู้พูดภาษารูมันช์
