Mapa - Bamberg

Bamberg – miasto na prawach powiatu w Niemczech, w kraju związkowym Bawaria, w rejencji Górna Frankonia, siedziba regionu Oberfranken-West oraz powiatu Bamberg (do którego nie należy). Leży nad rzeką Regnitz, która w odległości około 7 km od centrum miasta dwoma ramionami uchodzi do Menu.

Prawdopodobnie pierwsza wzmianka o Bambergu pochodzi z 902 roku, z kroniki Regina z Prüm, gdzie wspomniano o grodzie lub obozie wojskowym (castrum) Babenberh, skąd wschodniofrankijski możnowładca Adalbert oraz jego bracia Adalhard i Henryk wyruszyli na bitwę z braćmi Eberhardem, Gebehardem i Rudolfem. W dokumencie z 973, dotyczącym przekazania grodu księciu bawarskiemu Henrykowi II Kłótnikowi przez Ottona II, zapisano jego nazwę w formie Papinberc. W kolejnych latach nazwa miejscowości notowana była w formach Babinberg (976), Babenberge (985), Babenberc (1002), Bomberg (1003). Babenberg (1007), Pabunberg (1007–1014), Babunberch (1020), Bavenberc (1021), Bauenberg (1035), Mons Pavonis Babenberc (ok. 1070), Babenberch (1138), Babemberg i Bamberc (1157), Bamberc i Bamberg (1174). Na przestrzeni lat dokonała się asymilacja nb > mb, zaś sekwencja głoskowa -abe- uległa kontrakcji i przekształciła się w długie ā, skrócone z czasem do a.

Najwcześniejsze zapiski dotyczące znaczenia nazwy pochodzą z XI wieku. Odnotowana wówczas nazwa Bavoberch przekładana jest jako ‘góra Bavona’. W Chronica Boemorum Kosmasa podano, że nazwa pochodzi od imienia Pabo, które nosił właściciel miejscowości, zaś wraz z członem -berk oznacza ‘górę Pabona’. W XII wieku nazwę wywodzono od imienia Baba. W zapiskach z XIV wieku przytoczono historię o tym jak cesarz Henryk wzniósł zamek na górze, którą kupił od człowieka zwanego Pabo i nazwał twierdzę jego imieniem. W źródłach XVI-wiecznych pojawiła się hipoteza, że miano pochodzi od wyrazu Pfaffe ‘osoba duchowna’, które w dialekcie saksońskim wymawiane było jako Pape. W publikacji z 1658 wysnuto – w oparciu o dawne zapisy (Mons Pavonis, Pavonis montem) – przypuszczenie, że nazwa miejscowości jest proweniencji łacińskiej i bierze się od słowa pavo ‘paw’. Językoznawcy są zgodni co do drugiego członu nazwy -berg, że ma on charakter nazwy topograficznej wywodzącej się od staro-wysoko-niemieckiego berg, berch, berc ‘góra, wzgórze’. Pierwszy człon uznaje się najczęściej za pochodzący od nazwy osobowej Babo, Pabo, Bavo, Pabo, Papo, która mogła być formą skróconą imienia Adalbert. Za prawdopodobne uważa się także założenie, że człon ten wywodzi się od żeńskiej nazwy osobowej Baba, Paba.

W łacinie najczęściej spotykanymi formami były Bamberga, Babeberga, Papeberga. Forma „Bamberga” stosowana jest także w języku polskim, najczęściej w odniesieniu do wydarzeń i postaci historycznych (np. Otto(n) z Bambergi, Jan z Bambergi). Frekwencja tej formy znacząco zmalała na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to dawne nazwy utworzone w wyniku adaptacji nazw w postaci łacińskiej z zakończeniem -a lub -ja zaczęły być wypierane przez formy oryginalne.