แผนที่ - จังหวัดพะเยา (Changwat Phayao)

พะเยา เป็นจังหวัดในภาคเหนือของประเทศไทย แล้วเป็นแคว้นเก่าแก่ นครรัฐ และรวมอยู่ในอาณาจักรล้านนา เป็นจังหวัดที่เก่าแก่นับหลายพันปี พะเยามีเมืองใหญ่ๆอยู่4แห่ง ได้แก่ เวียงภูกามยาว อาณาจักรเวียงโกมคำนคร เชียงคำ และ เมืองปง และภายหลังก็รวมเป็นแผ่นดินแดนกันได้ในสมัยพะเยาเข้าร่วมกับล้านนา บริเวณที่ตั้งของตัวเมืองพะเยาในปัจจุบันอยู่ติดกับกว๊านพะเยา เดิมเป็นที่ตั้งของเมือง ภูกามยาว หรือ พะยาว ที่ก่อตั้งขึ้นเมื่อพุทธศตวรรษที่ 16 โดยกษัตริย์องค์แรกคือ พญาจอมธรรม ซึ่งเป็นราชบุตรองค์หนึ่งจากเมืองหิรัญนครเงินยางเชียงแสน และเป็นบรรพบุรุษของกษัตริย์เมืองพะยาวอีกหลายองค์ เช่น พญาเจือง วีรบุรุษแห่งเผ่าไท-ลาวในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำโขง และพญางำเมืองซึ่งได้กระทำสัตย์สาบานเป็นไมตรีต่อกันกับพญามังรายแห่งนครพิงค์เชียงใหม่ และพญาร่วงรามคำแหงแห่งสุโขทัย พญาแก้วคำหลวงราชบุตรองค์หนึ่งจากราชวงค์ลวจักราชปู่เจ้าลาวจก ได้สร้างอาณาจักรเวียงโกมคำนครรุ่งเรืองถึงขีดสุด ภายหลังมีการเปลี่ยนแปลงอำนาจ และตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของอาณาจักรล้านนา ในสมัยพญาคำฟู

จังหวัดพะเยาเป็นจังหวัดที่มีความหลากหลาย เป็นจังหวัดที่มีความล้านนาแบบดั้งเดิม คงประเพณี วัฒนธรรม ภาษา สำเนียง ตัวธรรม การแสดงต่างๆ โบราณสถาน สถานที่ท่องเที่ยว ศิลปะ ทั้ง ลาว พม่า ล้านนา เชียงใหม่ เชียงแสน สุโขทัย อยุธยา ล้านช้าง ลำปาง ลำพูน ชนเผ่า หลากหลายทั้ง ไทลื้อ ไทเขิน ไทยวน ไทวน ไต คนเมียง เงี้ยว มอญ ลั๊วะ ม้ง เมี้ยน อาข่า ลาหู่ แม้ว จนกำเกิดเป็นวัฒนธรรมที่เฉพาะตัวของจังหวัดพะเยา

เวียงภูกามยาว ปัจจุบันตั้งอยู่บริเวณติกับกว๊านพะเยาการสร้างเมืองตั้งอยู่บริเวณลุ่มน้ำอิง มีคูเมืองล้อมรอบ สร้างขึ้นโดย พญาจอมธรรมมิกราช กษัตริย์พระองค์แรกของเมืองพะเยา จากเมืองหิรัญนครเงินยางเชียงแสน

ลักษณะผังเมืองและประตูเมือง

1.ผังเมืองเป็นรูปน้ำเต้า ตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำอิงและกว๊านพะเยา 2.มีประตูเมือง ได้แก่ ประตูชัย ประตูกลอง ประตูเหล็ก ประตูป่าแดง ประตูศรีโคมคำ ประตูเวียงพะเยา ประตูจอมทอง

อาณาจักรเวียงโกมคำนคร แปลว่า อาณาจักรที่มีโคมไฟส่องแสงด้วยสีทอง ปัจจุบันตั้งอยู่บริเวณ อำเภอดอกคำใต้

ในประวัติศาสตร์และตำนาน อาณาจักรตั้งอยู่บริเวณ ห้วยดินแดง(แม่น้ำร่องช้าง) แม่น้ำร่องขุย แม่น้ำร่องสัก น้ำแม่ต๋ำหลวง มี 4 สาย แม่น้ำทั้ง4สายมีหน้าที่ต่างกัน ดังนี้

1.แม่น้ำร่องขุย (คูเวียงคำหลง) เป็นคูเมืองชั้นนอก ทางทิศตะวันตกของอาณาจักร ทำหน้าที่เป็นคูเมืองและมีแนวดินกั้น ความกว้างของคูเมือง30-40เมตร ความลึกท่วมหลังช้าง 1-2 ตัว

2.แม่น้ำร่องสัก (คูเวียงคำปุระก๋าระ) เป็นแนวคูเมืองชั้นในของเมืองหลวงราชธานีของอาณาจักร ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ทำหน้าที่เป็นแนวคูเมืองชั้นในมีแนวดินกั้นสูงถึง 5 ศอก คูเมืองกว้าง 30-40 เมตร ความลึกท่วมหลังช้าง 1-2 ตัว

3.แม่ต๋ำหลวง (คูเมืองแม่ต๋ำหลวง) เป็นแนวคูเมืองชั้นนอกทางด้านทิศใต้และทิศตะวันออกเฉียงใต้ของอาณาจักร และเป็นคูเมืองกั้น ตั้งแต่ แม่กา - บ้านร่มจิต หนองหล่ม จรดดอยภูนาง ในปัจจุบัน คูเมืองกว้าง 30-60 เมตร ลึกท่วมหลังช้าง 5-7 เชือก เนื่องจากเป็นคูเมืองที่อยู่ระหว่างเทือกเขาเนินเขาสลับซับซ้อน