Mongools
Het Mongools is de officiële en meest gesproken taal van Mongolië. Het is zowel het meest gesproken als het bekendste lid van de Mongoolse taalfamilie. Het aantal sprekers van alle dialecten bij elkaar bedraagt wellicht 5,2 miljoen, wat de overgrote meerderheid van de inwoners van Mongolië en veel van de etnisch Mongoolse inwoners van de Autonome Regio van Binnen-Mongolië van de Volksrepubliek China omvat. In Mongolië is het Chalcha-dialect (wat momenteel geschreven wordt in zowel Cyrillisch als Mongools schrift en soms in het Latijnse schrift op sociale media) overheersend, terwijl in Binnen-Mongolië de taal dialectisch diverser is en wordt geschreven in het traditionele Mongoolse schrift.
Sommigen classificeren verschillende andere Mongoolse talen zoals het Boerjatisch in Oost-Siberië en het Oirat als dialecten van het Mongools, maar deze classificatie is niet in overeenstemming met de huidige internationale standaard. Andere Mongoolse talen zijn het Kalmuks, dat gesproken wordt bij de Kaspische Zee, het Moghol in Afghanistan en een aantal kleinere talen in China.
Het Mongools beschikt over klinkerharmonie en een complexe syllabische structuur voor een Mongoolse taal, die clusters van maximaal drie medeklinkers op een eindlettergreep mogelijk maakt. Het is een typische agglutinerende taal die gebruikmaakt van achtervoegselketens in de verbale en nominale domeinen. Hoewel er een basiswoordvolgorde (subject-object-predikaat) is, is de volgorde van naamwoordgroepen relatief vrij, dus grammaticale rollen worden aangegeven door een systeem van ongeveer acht naamvallen. Er zijn vijf zinsvormen. Werkwoorden worden gemarkeerd om zinsvorm, aspect, werkwoordstijd en epistemische modaliteit/evidentialiteit aan te duiden. Bij het koppelen van zinnen wordt een speciale rol gespeeld door converbs.
Het moderne Mongools is voortgekomen uit het Middelmongools, de taal die in het Mongoolse Rijk van de 13e en 14e eeuw werd gesproken. Tijdens de overgang vond een grote verschuiving plaats in het paradigma van klinkerharmonie, ontwikkelden zich lange klinkers, veranderde het naamvallensysteem lichtjes en werd het werkwoordstelsel geherstructureerd. Het Mongools is verwant aan de uitgestorven Kitan-taal. Er werd aangenomen dat Mongools gerelateerd is aan Turkse, Toengoezische, Koreaanse en Japanse talen, maar deze opvatting wordt nu door een meerderheid van (maar niet alle) vergelijkende taalkundigen als achterhaald beschouwd. Deze talen worden gegroepeerd onder de Altaïsche taalfamilie. In plaats van een gemeenschappelijke genetische oorsprong, stelden Clauson, Doerfer en Shcherbak voor dat Turkse, Mongoolse en Toengoezische talen een Sprachbund vormen. Mongoolse literatuur is goed geattesteerd sinds de 13e eeuw, maar heeft eerdere Mongoolse voorlopers in de literatuur van de Kitan en andere Xianbei -volkeren. De Bugut-inscriptie uit 584 n.chr. en de inscriptie van Hüis Tolgoi uit 604-620 n.chr. lijken de oudste ontdekte substantiële Mongoolse of Para-Mongolische teksten te zijn.
Het Mongools is de officiële nationale taal van Mongolië, waar het wordt gesproken (maar niet altijd geschreven) door bijna 3,6 miljoen mensen (schatting uit 2014). Het is de officiële provinciale taal (zowel in gesproken als geschreven vormen) van Binnen-Mongolië, China, waar er ten minste 4,1 miljoen etnische Mongolen zijn. In heel China wordt de taal gesproken door ongeveer de helft van de 5,8 miljoen etnische Mongolen van het land (schatting uit 2005). Het exacte aantal Mongoolse sprekers in China is echter onbekend, aangezien er geen gegevens beschikbaar zijn over de taalvaardigheid van de burgers van dat land. Het gebruik van Mongools in Binnen-Mongolië is de afgelopen honderd jaar getuige geweest van perioden van achteruitgang en heropleving. De taal kende een achteruitgang tijdens de late Qing-periode, een heropleving tussen 1947 en 1965, een tweede terugval tussen 1966 en 1976, een tweede opleving tussen 1977 en 1992 en een derde afname tussen 1995 en 2012. Ondanks de achteruitgang van de Mongoolse taal in sommige stedelijke gebieden en onderwijsgebieden van Binnen-Mongolië, zal de etnische identiteit van de verstedelijkte Chinees-sprekende Mongolen waarschijnlijk overleven door de aanwezigheid van stedelijke etnische gemeenschappen. De meertalige situatie in Binnen-Mongolië lijkt de inspanningen van etnische Mongolen om hun taal te behouden niet in de weg te staan. Hoewel een onbekend aantal Mongolen in China, zoals de Tümed, het vermogen om hun taal te spreken mogelijk geheel of gedeeltelijk heeft verloren, worden ze nog steeds geregistreerd als etnische Mongolen en blijven ze zichzelf identificeren als etnische Mongolen. De kinderen van interetnische Mongools-Chinese huwelijken beweren ook Mongools te zijn en worden geregistreerd als etnische Mongolen.
Sommigen classificeren verschillende andere Mongoolse talen zoals het Boerjatisch in Oost-Siberië en het Oirat als dialecten van het Mongools, maar deze classificatie is niet in overeenstemming met de huidige internationale standaard. Andere Mongoolse talen zijn het Kalmuks, dat gesproken wordt bij de Kaspische Zee, het Moghol in Afghanistan en een aantal kleinere talen in China.
Het Mongools beschikt over klinkerharmonie en een complexe syllabische structuur voor een Mongoolse taal, die clusters van maximaal drie medeklinkers op een eindlettergreep mogelijk maakt. Het is een typische agglutinerende taal die gebruikmaakt van achtervoegselketens in de verbale en nominale domeinen. Hoewel er een basiswoordvolgorde (subject-object-predikaat) is, is de volgorde van naamwoordgroepen relatief vrij, dus grammaticale rollen worden aangegeven door een systeem van ongeveer acht naamvallen. Er zijn vijf zinsvormen. Werkwoorden worden gemarkeerd om zinsvorm, aspect, werkwoordstijd en epistemische modaliteit/evidentialiteit aan te duiden. Bij het koppelen van zinnen wordt een speciale rol gespeeld door converbs.
Het moderne Mongools is voortgekomen uit het Middelmongools, de taal die in het Mongoolse Rijk van de 13e en 14e eeuw werd gesproken. Tijdens de overgang vond een grote verschuiving plaats in het paradigma van klinkerharmonie, ontwikkelden zich lange klinkers, veranderde het naamvallensysteem lichtjes en werd het werkwoordstelsel geherstructureerd. Het Mongools is verwant aan de uitgestorven Kitan-taal. Er werd aangenomen dat Mongools gerelateerd is aan Turkse, Toengoezische, Koreaanse en Japanse talen, maar deze opvatting wordt nu door een meerderheid van (maar niet alle) vergelijkende taalkundigen als achterhaald beschouwd. Deze talen worden gegroepeerd onder de Altaïsche taalfamilie. In plaats van een gemeenschappelijke genetische oorsprong, stelden Clauson, Doerfer en Shcherbak voor dat Turkse, Mongoolse en Toengoezische talen een Sprachbund vormen. Mongoolse literatuur is goed geattesteerd sinds de 13e eeuw, maar heeft eerdere Mongoolse voorlopers in de literatuur van de Kitan en andere Xianbei -volkeren. De Bugut-inscriptie uit 584 n.chr. en de inscriptie van Hüis Tolgoi uit 604-620 n.chr. lijken de oudste ontdekte substantiële Mongoolse of Para-Mongolische teksten te zijn.
Het Mongools is de officiële nationale taal van Mongolië, waar het wordt gesproken (maar niet altijd geschreven) door bijna 3,6 miljoen mensen (schatting uit 2014). Het is de officiële provinciale taal (zowel in gesproken als geschreven vormen) van Binnen-Mongolië, China, waar er ten minste 4,1 miljoen etnische Mongolen zijn. In heel China wordt de taal gesproken door ongeveer de helft van de 5,8 miljoen etnische Mongolen van het land (schatting uit 2005). Het exacte aantal Mongoolse sprekers in China is echter onbekend, aangezien er geen gegevens beschikbaar zijn over de taalvaardigheid van de burgers van dat land. Het gebruik van Mongools in Binnen-Mongolië is de afgelopen honderd jaar getuige geweest van perioden van achteruitgang en heropleving. De taal kende een achteruitgang tijdens de late Qing-periode, een heropleving tussen 1947 en 1965, een tweede terugval tussen 1966 en 1976, een tweede opleving tussen 1977 en 1992 en een derde afname tussen 1995 en 2012. Ondanks de achteruitgang van de Mongoolse taal in sommige stedelijke gebieden en onderwijsgebieden van Binnen-Mongolië, zal de etnische identiteit van de verstedelijkte Chinees-sprekende Mongolen waarschijnlijk overleven door de aanwezigheid van stedelijke etnische gemeenschappen. De meertalige situatie in Binnen-Mongolië lijkt de inspanningen van etnische Mongolen om hun taal te behouden niet in de weg te staan. Hoewel een onbekend aantal Mongolen in China, zoals de Tümed, het vermogen om hun taal te spreken mogelijk geheel of gedeeltelijk heeft verloren, worden ze nog steeds geregistreerd als etnische Mongolen en blijven ze zichzelf identificeren als etnische Mongolen. De kinderen van interetnische Mongools-Chinese huwelijken beweren ook Mongools te zijn en worden geregistreerd als etnische Mongolen.
Land (geografie)
-
Mongolië
Mongolië (Mongools: Монгол Улс/, Russisch: Монго́лия) is een land in Centraal- en Oost-Azië. Het land grenst in het noorden aan de autonome republieken Altaj, Toeva en Boerjatië, allen lid van de Russische Federatie. Verder grenst het in het noorden nog aan de kraj Transbaikal (Zabajkalski kraj) en in het zuiden grenst het land aan het autonome gewest Binnen-Mongolië, dat tot China behoort. Mongolië is sinds 1990 een democratie.
Het land ligt op de Mongoolse hoogvlakte en heeft een landklimaat met toendra's en steppegebieden in het noorden, bergachtig gebied (Altaj) in het midden, en woestijn (Gobi) in het zuiden. Ongeveer 42% van de, merendeels boeddhistische, bevolking leeft in de hoofdstad Ulaanbaatar. De bevolking leeft overwegend nomadisch in traditionele vilten tenten, ger ook wel joert genoemd en voorziet in haar levensbehoeften door veeteelt. Schapen, paarden en kamelen worden in vrij lopende kuddes gehouden. In het noorden van het land is enige vorm van industrie in de vorm van houtverwerking en mijnbouw. Ruim 80% van de bevolking behoort tot de etnische groep van de Khalkha-Mongolen.