Ουζμπεκική γλώσσα

Ουζμπεκική γλώσσα
Η Ουζμπεκική γλώσσα (O‘zbek tili ή O'zbekcha σε λατινικό αλφάβητο, Ўзбек тили ή Ўзбекча σε κυριλλικό αλφάβητο, أۇزبېك ﺗﻴﻠی σε αραβικό αλφάβητο) είναι μία Αλταϊκή γλώσσα και επίσημη γλώσσα του Ουζμπεκιστάν. Έχει περίπου 23.5 εκατ. ομιλητές και ομιλείται κυρίως από Ουζμπέκους στο Ουζμπεκιστάν και στην Κεντρική Ασία. Το λεξιλόγιο και η γραμματική της γλώσσας είναι πιο κοντινά στην Ουιγούρ γλώσσα, ενώ έχει επιρροές από την Περσική, τη Ρωσική και την Αραβική γλώσσα.

Η Ουζμπεκική γλώσσα θεωρείται άμεσος απόγονος της Τσανγκατάι γλώσσας. Γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Τσανγκατάι Χαν και Ταμερλάνου, ενώ αναδείχθηκε από τον ποιητή Αλί-Σιρ Ναβάι κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Μέχρι τον 19ο αιώνα η γλώσσα χρησιμοποιούνταν σπάνια στη λογοτεχνία. Μέχρι το 1921, η Ουζμπεκική γλώσσα, μαζί με την Σαρτ θεωρούνταν δύο διαφορετικοί διάλεκτοι όμως, εκείνη τη χρονιά, ο όρος «Σαρτ» καταργήθηκε από την Σοβιετική κυριαρχία ως υποτιμητικός. Με αυτόν τον τρόπο, όλοι οι Τουρκικοί πληθυσμοί του Τουρκεστάν θα ονομάζονταν Ουζμπέκοι, αν και πολλοί από αυτούς δεν είχαν καταγωγή από την φυλή αυτή. Η γλώσσα περιέχει πολλά γλωσσικά δάνεια από την Περσική και την Αραβική γλώσσα.

Κείμενο του 1911 στο [[ουιγουρικό αραβικό αλφάβητοΗ ουζμπεκική γλώσσα έχει γραφτεί με διάφορα συστήματα γραφής:

* Πριν το 1928: χρησιμοποιούταν το αλφάβητο Γιάνα ιμλά, βασισμένο στο αραβικό, από εγγράμματους Ουζμπέκους που έφταναν το 3.7% όλων των Ουζμπέκων εκείνη την εποχή.

* δεκαετία του 1880: Ρώσοι ιεραπόστολοι προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το κυριλλικό αλφάβητο για τα ουζμπεκικά.

* 1928–1940: χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο Γιαναλίφ.

* 1940–1992: το κυριλλικό αλφάβητο χρησιμοποιείται επισήμως, αντικαθιστώντας το Γιαναλίφ.

* Από το 1992: Επιστροφή στο λατινικό αλφάβητο, χρησιμοποιώντας ένα αλφάβητο βασισμένο στο Γιαναλίφ.

Ενώ το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιείται επίσημα, το κυριλλικό αλφάβητο χρησιμοποιείται ευρέως στη χώρα, ειδικά σε διαφημίσεις και πινακίδες. Σε εφημερίδες, τα αλφάβητα μπορεί να είναι μικτά, με τις επικεφαλίδες γραμμένες στο λατινικό αλφάβητο και τα άρθρα στο κυριλλικό. Το αραβικό αλφάβητο δεν χρησιμοποιείται πλέον στο Ουζμπεκιστάν, εκτός από τη συμβολική του χρήση σε περιορισμένα κείμενα ή για ακαδημαϊκές σπουδές της γλώσσας Τσαγκατάι (παλαιά Ουζμπεκικά).

Στο Σιντσιάνγκ της δυτικής Κίνας, όπου υπάρχει μια μικρή ουζμπεκική κοινότητα, το αραβικό αλφάβητο χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα.
Χώρα
  • Αφγανιστάν
    Το Αφγανιστάν (παστού/νταρί: افغانستان), είναι χώρα στη νότια κεντρική Ασία. Το επίσημο όνομα της χώρας, σύμφωνα με τη (μέχρι στιγμής) μη αναγνωρισμένη υπηρεσιακή κυβέρνησή της, είναι Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν. Η χώρα συνορεύει βόρεια με το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, βορειοανατολικά με την Κίνα, ανατολικά και νότια με το Πακιστάν και δυτικά με το Ιράν. Έχει έκταση περίπου 647.500 τ.χλμ. και ο πληθυσμός (κατατάσσεται 42η στον κόσμο) της χώρας είναι 32.890.171 κάτοικοι, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για τo 2020. Οι κάτοικοι ανήκουν κυρίως στις εθνότητες των Παστούν, των Τατζίκων, των Χαζάρων και των Ουζμπέκων.

    Δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στο Αφγανιστάν, ανιχνεύονται ήδη κατά τη Μέση Παλαιολιθική εποχή, ενώ η θέση της χώρας, ανάμεσα Άπω Ανατολή και Ασία υπήρξε πάντα στρατηγικής σημασίας, καθώς μπορούσε να ελέγχει τους διεθνείς δρόμους μεταφοράς εμπορευμάτων. Υπήρξε αντικείμενο κατακτήσεων τόσο από τον Μέγα Αλέξανδρο, την Αυτοκρατορία των Μαουρύα, τους Μουσουλμάνους Άραβες και τους Μογγόλους όσο και από τους Βρετανούς, Σοβιετικούς και Αμερικανούς.
  • Κιργιζία
    Η Δημοκρατία της Κιργιζίας (Кыргыз Республикасы, Кыргызская Республика) (γνωστή και ως Κιργιστάν ή Κιργκιστάν) είναι κράτος της κεντρικής Ασίας. Περικλείεται από την Κίνα, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Πρωτεύουσά της είναι η Μπισκέκ. Προηγουμένως ήταν δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης και είναι ανεξάρτητη από το 1991. Έχει έκταση 198.500 τ.χλμ. και πληθυσμό 6.747.323 κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2022. Επίσημες γλώσσες της χώρας είναι η κιργιζική (μια τουρκική γλώσσα) και η ρωσική.

    Η καταγεγραμμένη ιστορία του Κιργιστάν ξεπερνά τα 2.000 χρόνια, περιλαμβάνοντας μια ποικιλία πολιτισμών και αυτοκρατοριών. Το Κιργιστάν έχει βρεθεί στα σταυροδρόμια αρκετών μεγάλων πολιτισμών ως μέρος του Δρόμου του Μεταξιού και άλλων εμπορικών και πολιτιστικών διαδρομών. Επίσης, η γεωγραφική απομόνωση λόγω των υψηλών οροσειρών της χώρας, έχει βοηθήσει στη διατήρηση των αρχαίων πολιτισμών. Καθώς έχει κατοικηθεί από διάφορες ανεξάρτητες φυλές, κατά καιρούς το Κιργιστάν έχει περιέλθει υπό την ξένη κυριαρχία και έγινε ανεξάρτητο μόνο μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.
  • Ουζμπεκιστάν
    Το Ουζμπεκιστάν [], επίσημα η Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν (ουζμπεκικά: O‘zbekiston Respublikasi ή Ўзбекистон Республикаси ) είναι η μόνη διπλά περίκλειστη χώρα στην Κεντρική Ασία. Έχει σύνορα με το Καζακστάν στα δυτικά και βόρεια, με το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν στα ανατολικά, και με το Αφγανιστάν και το Τουρκμενιστάν στα νότια. Πριν το 1991, ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης.

    Κάποτε μέρος της Περσικής Αυτοκρατορία των Σασσανιδών και αργότερα της Τιμουριδικής αυτοκρατορίας, η περιοχή κατακτήθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα από Ουζμπέκους νομάδες, οι οποίοι ομιλούσαν μια Ανατολική τουρκική γλώσσα. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Ουζμπεκιστάν σήμερα ανήκει στην εθνοτική ομάδα των Ουζμπέκων και ομιλεί την Ουζμπεκική γλώσσα, μια γλώσσα από την οικογένεια των Τουρκικών γλωσσών. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της χώρας ζει στις ανατολικές περιφέρειες της χώρας.
  • Τουρκμενιστάν
    Το Τουρκμενιστάν (τουρκμενικά: Türkmenistan, γνωστό επίσης και ως Τουρκμενία), είναι χώρα της Κεντρικής Ασίας με έκταση 488.100 τ.χλμ. και πληθυσμό (111η στον κόσμο) 6.431.000 κατοίκους σύμφωνα με τον ΟΗΕ για το 2022. Το όνομα της χώρας σημαίνει «γη των Τουρκομάνων». Το όνομα της πρωτεύουσας, Ασγκαμπάτ, σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «πόλη της αγάπης» ή «η πόλη όπου οικοδομήθηκε η αγάπη», που ετυμολογείται από το αραβικό ishq που σημαίνει «αγάπη» με την περσική κατάληξη abad που σημαίνει «κατοίκησε» ή «οικοδομήθηκε». Ως το 1991 αποτελούσε σοβιετική σοσιαλιστική δημοκρατία. Στα νοτιοανατολικά συνορεύει με το Αφγανιστάν, με το Ιράν στα νοτιοδυτικά, με το Ουζμπεκιστάν στα βορειοανατολικά, με το Καζακστάν στα βορειοδυτικά και με την Κασπία Θάλασσα στα δυτικά.

    Το Τουρκμενιστάν έχει βρεθεί στα σταυροδρόμια των πολιτισμών για αιώνες. Στους μεσαιωνικούς χρόνους, η Μερβ ήταν μια από τις μεγάλες πόλεις του Ισλαμικού κόσμου και μία σημαντική στάση στον Δρόμο του Μεταξιού, μία διαδρομή καραβανιών που χρησιμοποιήθηκε για το εμπόριο με την Κίνα έως τα μέσα του 15ου αιώνα. Προσαρτήθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία το 1881, και είχε εξέχουσα θέση στο Αντι-Μπολσεβικικό κίνημα στην Κεντρική Ασία. Το 1924, το Τουρκμενιστάν έγινε συνταγματική δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης, αποτελώντας τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τουρκμενίας.