Amerikan doları

Amerikan doları
$
Amerikan doları veya Birleşik Devletler doları (sembol: $; kod: USD), 1792 Para Yasası ile yürürlüğe girmiş, Amerika Birleşik Devletleri'nin resmî para birimidir. Dünya ticareti üzerinde en yaygın kullanılan para birimi olmasıyla da bilinir. Muhasebe, ticaret ve vergilendirme problemlerinin çözümü için 100 cente (¢) ve 1000 mille (₥) bölünmüştür. 31 Ocak 2019 itibarıyla dünyada dolaşımda yaklaşık 1,7 trilyon Amerikan doları olduğu tahmin ediliyor. Bu miktarın 2/3'ü ABD dışındadır. Bazı ülkeler Amerikan dolarını kendi resmî para birimleri olarak kullanmakta, bir kısım ülkede fiili tedavüldeki (de facto currency) para birimi, Britanya denizaşırı ülkelerinde ise tek para birimi olarak kullanılır (Britanya Virjin Adaları ve Turks ve Caicos Adaları).

Yeni kıtada kâğıt para dönemi 1600'lü yılların sonlarında İngiliz kolonilerinde askeri maliyetleri karşılamak içim basılan banknotlar ile başlamıştır. İlk banknot 1690 yılında Massachusetts Körfezi Kolonisi'nde basılarak dolaşıma çıkmıştır. Kağıt para çıkarma yöntemi diğer Kolonilerce de kısa sürede benimsenerek yaygınlaşmıştır.

ABD Kongresi, 1781 yılında yeni hükûmetin mali operasyonlarına destek olmak amacıyla, Philadelphia'da bulunan The Bank of North America'yı ilk ulusal banka ilan eder. 1792'de kabul edilen Tedavüle Para Çıkarma Kanunu ile ABD Darphanesi kurulur ve federal para sistemi çerçevesinde her birinin değeri altın, gümüş veya bakır üzerinden saptanan farklı değerdeki madeni paraların basımına başlanır.

1785 yılında ABD Kongresi Doları ABD'nin para birimi olarak kabul eder. Federal hükûmet ülke genelinde ilk kâğıt parayı 1861 yılında dolaşıma çıkarır. İç Savaşı finanse etmekte zorlanan Kongre ABD Hazinesine faiz getirisi olmayan vadesiz banknot ihraç etme yetkisi verir. Bu banknotlara, renkleri dolayısıyla "yeşil" adı takılır.

1913'te çıkarılan Amerikan Merkez Bankası Kanunu, Amerikan Merkez Bankasını (Federal Reserve Bank) ülkenin merkez bankası ilan eder. Banka, Amerikan Merkez Bankası Banknotları (Federal Reserve Notes) adlı yeni bir parayı dolaşıma sunar. "Tanrıya Güveniyoruz" (In God We Trust) ibaresi tüm banknotlar üzerinde kullanımı 1955'te kanunla zorunlu kılınmıştır.

Ülke
  • Britanya Hint Okyanusu Toprakları
    Britanya Hint Okyanusu Toprakları, Birleşik Krallık'ın Hint Okyanusu üzerinde bulunan denizaşırı bölgelerinden bir tanesidir. Birleşik Krallık'ın sahip olduğu bu bölge günümüzde sadece Chagos Takımadaları'ndan oluşmaktadır.

    Takımadaların Diego Garcia adası 1966 yılında yapılan anlaşma ile 50 yıl süre ile ABD'nin kullanımı için bu ülkeye kiralanmıştır.
  • Amerika Birleşik Devletleri Virjin Adaları
    ABD Virjin Adaları, Karayip Denizinde bulunan ABD'ye bağlı adalar topluluğudur.

    Adalara ilk yerleşenlerin Aravak Yerlileri olduğu sanılır. Kristof Kolomb 1493'te Saint Croix'ya ayak bastığında adada savaşçı Karipler yaşıyordu. Kariplerin adada geniş çiftlikleri ve yerleşmeleri vardı. Kolomb adalara, Azize Ursula ve 11 bin şehit bakirenin onuruna Santa Ursula y las Once Mil Virgines adını verdi. 1555'te bir İspanyol keşif birliği Karipleri yenilgiye uğratarak adaları İspanya'ya bağladı. 1625'e gelindiğinde Saint Croix Adasında İngiliz ve Fransız göçmenler çiftçilik yapıyorlardı; ada ayrıca korsanların barınağı durumuna gelmişti. 1650'de İspanyollar İngiliz göçmenleri adalardan çıkardılarsa da adalar aynı yıl Fransız denetimine girdi. 1653'te Saint Croix adası Malta Şövalyeleri'ne miras kaldı; onlar da adayı Compagnie française des Indes occidentales'e sattılar.
  • Barbados
    Barbados, Atlas Okyanusu'nun güneyinde, Karayipler'de Küçük Antiller'in bir parçası konumunda olan ve coğrafi açıdan Orta Amerika'ya dâhil edilen bir ülke konumundadır. Karayipler'in en doğusundaki ada olan Barbados, Venezuela'nın yaklaşık 434 kilometre (270 mil) kuzey doğusundadır. Barbados'a en yakın ada komşuları, batıda Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, güneybatıda Grenada ve güneyde Trinidad Tobago'dur. Ülkenin başkenti Bridgetown'dur.

    Adaya yapılan köle ticareti, 1807 Köle Ticareti Yasası tarafından yasaklanıncaya kadar devam etti ve Barbados'taki köleleştirilmiş nüfusun nihai kurtuluşu, 1833 Köleliği Kaldırma Yasası'nı takip eden beş yıllık bir süre boyunca gerçekleşti.
  • Bermuda
    Bermuda, tam adıyla Bermuda Adaları (diğer adıyla Somers Adaları), Atlas Okyanusu'nda, ABD'nin doğu (Kuzey Carolina eyaletindeki Hatteras Burnu'nun yaklaşık 900 km doğusunda) ve Karayipler'in kuzey açıklarında bir takımadadır. Birleşik Krallık'ın denizaşırı topraklarından biridir. Ana ada olan Bermuda adası dâhil yedi ana ada ile 150 küçük ada ve kayalıktan oluşur.

    Toplam yüzölçümü 53,3 km²'dir. Başkenti Hamilton'dur, nüfus 65.000 civarındadır.
  • Britanya Virjin Adaları
    Britanya Virjin Adaları, Karayipler'de Küçük Antiller'in bir parçası olan ve Britanya Denizaşırı Toprakları olarak Birleşik Krallık'a bağlı olan adalar topluluğudur. Virjin Adaları'nda, ABD Virjin Adaları ve İspanyol Virjin Adalarının dışında kalan adalar topluluğudur. Başkenti Road Town olan Britanya Virjin Adaları, toplamda Tortola, Virgin Gorda, Anegada ve Jost Van Dyke gibi yerleşimin olduğu dört büyük ve irili ufaklı yaklaşık elli adacıktan meydana gelmektedir. Bu dört büyük ada dışında yaklaşık on beş adada da küçük yerleşimler görülebilmektedir. Britanya Virjin Adaları'na bağlı en büyük ada başkent Road Town'ın da bulunduğu Tortola adasıdır.

    Virjin Adaları ilk kayıtlara göre M.Ö. 100 yıllarında, Aravak toplumunun üzerinde yaşadığı toprak parçalarıydı. 15. yüzyıla gelindiğinde Karayip Denizi'ne adına veren Karib halkı adaya gelerek yerleşim yerleri kurmaya başladı.
  • El Salvador
    El Salvador, Orta Amerika'da yer alan yaklaşık 6,9 milyonluk nüfusa sahip bir ülkedir. Ülke, batıda Guatemala'ya, kuzey ve doğuda Honduras'a komşudur. Güneyinde Büyük Okyanus bulunur.

    El Salvador, Amerika anakarasının nüfus yoğunluğu en fazla olan ülkesidir (özellikle başkent, San Salvador) ve ayrıca bölgenin en sanayileşmiş ülkesidir.Resmi adı El Salvador Cumhuriyeti'dir (İspanyolca: República de El Salvador, IPA: ). Ülkenin adı olan "Salvador" İsa peygambere atfen "Kurtarıcı" anlamına gelen İspanyolca karşılığından gelmektedir ve toprakları İspanyol himayesi öncesinde Cuscatlán diye adlandırılmıştır.
  • Haiti
    Haiti ya da resmî adıyla Haiti Cumhuriyeti, Amerika'da Karayip Denizi'nde bir ada ülkesidir. Küba'nın doğusunda yer alan Hispaniola adasını Dominik Cumhuriyeti ile paylaşır ve adanın batı kısımdadır. Yüzölçümü 27.750 km² olan ülkenin nüfusu 10 milyon (2009), başkenti Port-au-Prince'tir.

    Eski bir Fransız sömürgesi olan Haiti, Kuzey ve Güney Amerika'da, Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra bağımsızlığını ilân eden ikinci ülkedir. Buna karşılık, bugün Batı Yarımkürenin en fakir ülkesidir ve yönetiminde bir anarşi durumu hâlen devam etmektedir.
  • Karayip Hollandası
    Karayip Hollandası Hollanda'nın üç özel belediyesidir. Karayip Denizi'nde bulunurlar. Bonaire, Sint Eustatius ve Saba, adalarının birleşimiyle oluşur. "Karayip Hollandası" terimi bazen Hollanda Karayiplerini belirtmek için kullanılır. Yasal olarak üç ada ayrıca BES adaları (adaların baş harflerinden oluşan geleneksel bir kısma ad) olarak da bilinir. Adalar Hollanda'nın kamu yönetimleri olarak sınıflandırılmıştır ve Avrupa Birliği'ne Bağlı Denizaşırı Ülkeler ve Topraklar kümesine dâhil olmasına karşın AB yasaları uygulanmaz.

    Bonaire (Klein Bonaire adacığı da dâhil olmak üzere) Rüzgaraltı Antillerinin bir parçasıdır ve Venezuela kıyılarına yakındır. Sint Eustatius ve Saba ise ana Küçük Antiller kümesindedir ve Sint Maarten'in güneyinde, Saint Kitts ve Nevis'in kuzeybatısında yer alırlar.
  • Turks ve Caicos Adaları
    Turks ve Caicos Adaları (İngilizce: Turks and Caicos Islands, and ya da ; kısaltması: TCI), Karayipler'de, Kuzey Atlas Okyanusu'nda Britanya Denizaşırı Toprakları olan ve iki takımadadan oluşan adalar grubu. Turks ve Caicos Adaları, Bahamalar ile birlikte Lucayan Adaları'nı oluşturmaktadır.

    Turks ve Caicos Adaları, adını Turk's cap kaktüsü (Melocactus intortus) Türklerin fesine benzediği için ve Taino dilindeki 'adalar dizisi' anlamına gelen caya hico 'dan alır.
  • Amerika Birleşik Devletleri'nin küçük dış adaları
    Amerika Birleşik Devletleri'nin küçük dış adaları, ISO 3166-1 standartların göre Amerika Birleşik Devletleri'nin denizaşırı küçük adaları için kullanılan bir istatistiksel adlandırmadır. Adalarda kalıcı bir yerleşim bulunmamaktadır.

    Adaların ISO 3166-1 alpha-2 kodu UM'dir.
  • Amerikan Samoası
    Amerikan Samoası (Samoaca: Amerika Sāmoa veya Sāmoa Amelika; İngilizce: ), Güney Pasifik Okyanusu kesiminde konuşlanmış bir ada ülkesidir. En büyük ve gelişmiş adası Tutuila adasıdır. Amerikan Samoası, Amerikalıların bu bölgeyi ve halkını dünyaya açmak için Mikronezya, Filipinler, Guam, Marshall adalarıyla birlikte yayılmacılıkta kullandığını söyleyebiliriz. Amerika Birleşik Devletleri'ne ait bir bölgedir.

    Arkeolojik bulgulara göre bugün Amerikan Samoası olarak bilinen adalara ilk kez 2500 yıl önce Polinezyalıların yerleştiği sanılmaktadır. Avrupalılar burayı keşfetmeden önce Tutuila, Upolu Adasına (bugün Batı Samoa'nın bir parçasıdır) bağlı bir bölgeydi; Manua Adaları güçlü Yerli şefler tarafından yönetiliyordu. 1722'de Hollandalı denizci Jacop Roggeveen, Manua Adalarını keşfetti ve burada yaşayanlarla ilişki kurdu. 1768 ve 1787'de adalara ulaşan Fransız keşif heyetinden 11 kişi öldürüldü. Daha sonraki 40 yıl boyunca Avrupalı kaşifler adalardan uzak durduklarından, buraları kaçak denizciler ve suçlular için bir sığınak oldu. Londra Misyoner Derneği'ne bağlı ilk misyonerler 1830'larda bu adalara ulaştılar. Misyonerlerin etkisi arttıkça Tatuila'ya ve Manua Adalarına gelen Hristiyan misyonerlerin sayısı da çoğaldı.
  • Doğu Timor
    Doğu Timor ya da resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Avustralya ile Endonezya arasında yer alan bir ada devleti. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

    16. yüzyılda Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor, 1975 yılında olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2002'de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.
  • Guam
    Guam (İngilizce: Guam, telaffuz: ; Çamorroca: Guåhån) ya da resmî adıyla Guam Toprağı (İngilizce: Territory of Guam), Büyük Okyanus'taki Mariana Takımadaları'nın en büyük ve en güneydeki adası. Hawaii'nin 5.000 km batısında yer alır. A.B.D.'ye bağlı özerk toprak statüsündedir. Guam'ın başkenti Hagåtña'dır ve en kalabalık yerleşim yeri Dededo'dur. Guam'da doğan insanlar Amerikan vatandaşıdır, ancak Guam'da ikâmet ederken Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde oy kullanamazlar ve Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi'ndeki Guam delegelerinin oy hakkı yoktur. Yerli Guamlılar, tarihsel olarak Chamorro olarak bilinen ve Endonezya, Filipinler, Tayvan, Mikronezya ve Polinezya'nın Avustralya halklarıyla akraba olan Chamoru'dur. 2021 itibarıyla Guam'ın nüfusu 168.801'dir. Chamorus en büyük etnik gruptur, ancak çok etnik gruptan oluşan adada bir azınlıktır. Bölge 210 mil kare (540 km 2 ; 130.000 akre) kapsar ve mil kare başına 775 nüfus yoğunluğuna (299/km 2) sahiptir.

    Chamoru halkı adaya yaklaşık 3500 yıl önce yerleşmiştir. Portekizli kâşif Ferdinand Macellan, İspanya'nın hizmetindeyken, 6 Mart 1521'de adayı ziyaret eden ilk Avrupalı ​​oldu. Guam, 1668'de İspanya tarafından sömürgeleştirildi. 16. ve 18. yüzyıllar arasında Guam, İspanyol Manila Kalyonları için önemli bir mola yeriydi. İspanya-Amerika Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri 21 Haziran 1898'de Guam'ı ele geçirdi. 10 Aralık 1898'de imzalanan Paris Antlaşması uyarınca İspanya, Guam'ı 11 Nisan 1899'dan itibaren geçerli olmak üzere A.B.D.'ye devretti.
  • Kuzey Mariana Adaları
    Kuzey Mariana Adaları ya da resmî adı ile Kuzey Mariana Adaları Milletler Topluluğu, Büyük Okyanus'un kuzey kesiminde Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı ancak Amerika Birleşik Devletleri'nin ada bölgeleri'ne dâhil olarak A.B.D.'nin yapısına entegre olmayan sadece siyasi birlik içerisinde olan Okyanusya adalar topluluğudur. Kuzey Mariana adalarının başkenti Saipan'dır.

    Adayı 1521 yılında ilk gözlemleyen Avrupalı olan Portekizli Ferdinand Macellan, adayı Islas de Ladrones (Türkçe: Hırsızlar Adası) olarak adlandırmıştır. Macellan'ın bu ismi vermesindeki neden, ada üzerinde yaşayan yerlilerin gemilerden bir şeyleri alıp götürmesi olarak ifade etmiştir. 1667 yılında İspanya adına el konulan adaya, İspanya kraliçesi Avusturyalı Maria Anna onuruna Las Marianas adı verilmiştir.
  • Marshall Adaları
    Marshall Adaları ya da resmî adı ile Marshall Adaları Cumhuriyeti, Mikronezya ada öbeği içerisinde, Okyanusya'da Kuzey Pasifik Okyanusu'nda Hawaii ve Papua Yeni Gine arasında bulunan 31 adet yuvarlak ada grubu, 5 ada ve 1152 adet adacıktan oluşan ada devleti. Marshall Adaları, resmî adıyla Marshall Adaları Cumhuriyeti (Marshallca: Aolepān Aorōkin Ṃajeḷ), bir ada ülkesi ve Uluslararası Tarih Çizgisinin biraz batısında, Pasifik Okyanusu'nda Ekvator'a yakın bir konumdadır. Coğrafî olarak, ülke daha büyük Mikronezya ada grubunun bir parçasıdır. Ülkenin 58.413 kişilik nüfusu (2018 Dünya Bankası Sayımına göre) 29 mercan atolü 1.156 ayrı ada ve adacıktan oluşmaktadır. Başkent ve en büyük şehir Majuro'dur. Ada %97,87 ile herhangi bir egemen devletin sudan oluşan topraklarının en büyük kısmına sahiptir. Adalar, kuzeyde Wake Adası, güneydoğuda Kiribati, güneyde Nauru ve batıda Mikronezya Federal Devletleri ile deniz sınırlarını paylaşır. Marshall Adalılarının yaklaşık %52,3'ü (2011 Sayımına 27.797) Majuro'da yaşıyor. Birleşmiş Milletler verileri, 2018'de 58.413 olan tahmini bir nüfusu göstermektedir. 2016 yılında nüfusun %73,3'ü "şehirli" olarak tanımlandı. BM ayrıca km² başına 295 (mi² başına 765 kişi) nüfus yoğunluğunu belirtir ve 2020 yılı için öngörülen nüfusu 59.190'dır. Mikronezyalı kolonistler, MÖ 2. binyıl civarında kanolar kullanarak Marshall Adaları'na ulaştılar ve adalar arası navigasyon, geleneksel çubuk haritalar kullanılarak mümkün hâle getirildi. Sonunda buraya yerleştiler. Takımadalardaki adalar ilk olarak 1520'lerde Avrupalılar tarafından, İspanya'nın hizmetinde olan Portekizli bir kâşif olan Ferdinand Magellan, Juan Sebastián Elcano ve Miguel de Saavedra'dan başlayarak keşfedildi. İspanyol kâşif Alonso de Salazar, Ağustos 1526'da bir atol gördüğünü bildirdi. İspanyol ve İngiliz gemilerinin diğer seferleri izledi. Adalar, isimlerini 1788'de ziyaret eden John Marshall'dan almaktadır. Adalar tarihsel olarak bölge sakinleri tarafından "jolet jen Anij" (Tanrı'nın Hediyeleri) olarak biliniyordu. İspanya, adaları 1592'de sahiplendi ve Avrupa güçleri adalar üzerindeki egemenliğini 1874'te tanıdı. 1528'den beri resmen İspanyol Doğu Hint Adaları'nın bir parçasıydılar. Daha sonra İspanya, adaların bir kısmını 1885'te Alman İmparatorluğu'na sattı ve onlar o yıl adalarda ticaret yapan ticaret şirketleri, özellikle Jaluit Şirketi tarafından yönetilen Alman Yeni Gine'nin bir parçası oldu. I.Dünya Savaşı'nda Japonya İmparatorluğu, 1920'de Milletler Cemiyeti'nin Güney Denizleri Mandası'nı oluşturmak için diğer eski Alman topraklarıyla birleştiği Marshall Adaları'nı işgal etti. İkinci Dünya Savaşı sırasında A.B.D., 1944'te Gilbert ve Marshall Adaları kampanyasında adaların kontrolünü ele geçirdi. Bikini Atoll'da nükleer testler 1946'da başladı ve 1958'de sona erdi.

    Adanın ismi Britanyalı kaptan John Marshall'dan gelmektedir. Marshall 1788 yılında adayı keşfetmiştir.
  • Mikronezya Federal Devletleri
    Mikronezya ya da resmî adı ile Mikronezya Federal Devletleri (kısaca FSM olarak da adlandırılmaktadır), Okyanusya içerisinde Büyük Okyanus'un batı kesiminde yer alan ve toplam 607 adadan oluşan ülkedir. Ülkenin başkenti Palikir'dir.

    Okyanusya ülkesinin adı, Yunanca kelimeler olan micro (küçük - μικρός) ve nesos (ada - νῆσος) kelimelerinden türetilmiştir.
  • Palau
    Palau (Palauca: Belau), resmî adı ile Palau Cumhuriyeti, Okyanusya'nın batısında bir ada ülkesidir. Mikronezya ile paylaştığı Caroline Adaları'nın batı zincirinde bulunan yaklaşık 340 adadan meydana gelir. Yüzölçümü 466 km²'dir. Koror en kalabalık adadır. Başkent Ngerulmud Koror'un kuzeyinde, Babeldaob adasındaki Melekeok eyaletinde bulunur. Doğuda Mikronezya, güneyde Endonezya ve batıda Filipinler ile deniz sınırı bulunur.

    Ülkenin ilk yerleşimcileri günümüzden 3000 yıl önce Güneydoğu Asya adalarından gelen göçmenlerdir. 16. yüzyılda İspanya tarafından keşfedilen adalar, 1574 yılında İspanya Doğu Hint Adaları'na bağlanarak sömürgeleştirildi. 1898'deki İspanyol-Amerikan Savaşı'nın ardından bölgede etkisini yitiren İspanya, 1899 Alman-İspanyol Antlaşması ile adaları Alman İmparatorluğu'na sattı. Palau, I. Dünya Savaşı'na dek Alman Yeni Ginesi'ne bağlı olarak yönetildi. Savaşın ardından ülke Milletler Cemiyeti tarafından Japonya'ya verilerek Güney Pasifik Mandası'na bağlandı. ABD, II. Dünya Savaşı'nda Mariana ve Palau adaları seferiyle adaları Japon İmparatorluğu'nun elinden aldı. Bu seferdeki savaşların en büyüğü, II. Dünya Savaşı'ndaki en kanlı amfibik harekât olan Peleliu Muharebesi'dir. Palau 1947'de diğer Pasifik Adaları'yla birlikte Birleşik Devletler'in yönetimindeki Pasifik Adaları Vesayet Toprakları'na bağlandı. 1979'da bağımsızlık ilan eden Mikronezya'ya katılmayı reddeden Palau 1982 yılında imzalanan Serbest Birlik Sözleşmesi uyarınca 1994'te bağımsızlığını kazandı.