Sanskryt

Sanskryt
Sanskryt (dewanagari: संस्कृतम् saṃskṛtam; sa.msk.rtā bhā.sā, od sa.m+k.r: zestawiać, składać; bhā.sā: język; język uporządkowany, w przeciwieństwie do języków naturalnych prakrytów, tzn. ludowych o nieuporządkowanej gramatyce) – język literacki starożytnych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych Indii. Należy do indoaryjskiej gałęzi indoirańskiej grupy rodziny języków indoeuropejskich. Pomimo powszechnego w Europie przekonania, że jest językiem martwym, jak łacina, zasadniczo nim nie jest, gdyż nie tylko jest jeszcze stale używany w ceremoniach religijnych hinduizmu, ale także istnieją niewielkie grupy osób deklarujące go jako ich jedyny język ojczysty (według spisów ludności z 1999 roku – ok. 3000 osób na 900 mln ludności Indii). Czynione są też próby rewitalizacji tego języka poprzez tworzenie sanskryckich neologizmów na określenie współczesnych terminów, np. technicznych (np. telewizja, sanskr. duuradarshana). Jest też uznawany od 1949 roku za jeden z 13 konstytucyjnych języków Republiki Indii (obecnie 23 – 2008 r.). Dlatego właściwsze jest określenie go jako język wegetujący niż jako martwy.

Sanskryt jest językiem grupy satemowej – ś, podobnie jak w języku polskim s odpowiada w nim zachodnioeuropejskim spółgłoskom tylnojęzykowym. Jeśli grupa satem jest grupą genetyczną, oznacza to, że polski jest bliżej spokrewniony z sanskrytem niż np. z niemieckim czy francuskim.

Przykładowe słowa:

Istnieją co najmniej trzy odmiany sanskrytu:

* sanskryt wedyjski – używany ok. XV–VII w. przed Chr., m.in. w Wedach, kiedy to był używany jako jedyny język;

* sanskryt klasyczny – z okresu kiedy był używany głównie przez warstwy wykształcone, czyli warny bramińską i rycerską (kszatrija), często jako drugi język; w wersji skodyfikowanej (uporządkowanej) przez Paniniego (IV w. p.n.e.) jest to właściwy język kultury indyjskiej, łacina Indii, używany aż do czasów nowożytnych; to w tym okresie pojawiła się dopiero nazwa sanskryt;

* sanskryt poklasyczny mieszany (ang. Hybrid Sanskrit), w którym występują elementy (lub wpływy) starożytnych języków ludowych, mówionych języków Indii, prakrytów i palijskiego; odmiana ta występuje głównie w tekstach buddyzmu i dźinizmu (istnieje też odmiana tzw. epigraficzna, np. z napisów naskalnych cesarza Asioki, III–II w. przed Chr. Gdy religie te wdały się w debaty z hinduizmem (III–XI w.), sanskryt ich tekstów zatracił cechy hybrydalne i również stał się sanskrytem klasycznym, choć zachowującym specyficzną terminologię techniczną.

Różnice pomiędzy tymi odmianami są widoczne głównie w słownictwie, a w gramatyce nie są na tyle duże, by osoba władająca sprawnie jedną z nich nie była w stanie bez problemów czytać tekstów w obu pozostałych.