Język - Język turecki

Język turecki (tur. , IPA: [], türk dili) – język aglutynacyjny należący do grupy oguzyjskiej języków tureckich, ojczysty dla ponad 83 milionów ludzi na całym świecie, co czyni go najpowszechniejszym ze swojej rodziny językowej. Turecki używany jest przede wszystkim w Turcji i na Cyprze Północnym, mniejsze skupiska mówiących znajdują się w Iraku, Grecji, Bułgarii, Macedonii Północnej, Kosowie, Albanii i w innych częściach Europy Wschodniej. Turecki jest używany także przez wielu imigrantów w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech. Turecki dzieli się na wiele dialektów; za podstawę języka literackiego i standard uważany jest turecki stambulski.

Korzeni języka należy doszukiwać się w Azji Środkowej, skąd wywodzą się pierwsze zapisy po turecku, datowane na prawie 1300 lat wstecz. Na zachód zasięg języka osmańskotureckiego (odmiany tureckiego używanej jako język administracji i literatury Imperium Osmańskiego) rozszerzył się w momencie ekspansji terytorialnej kraju. W 1928, w wyniku jednej z reform Atatürka w czasach wczesnej Republiki Tureckiej, pismo osmańskie zastąpiono alfabetem łacińskim. Obecnie standaryzację i dalsze reformy tureckiego prowadzi Instytut Języka Tureckiego.

Cechą wyróżniającą język turecki jest harmonia samogłoskowa i silna aglutynacyjność. Podstawowy szyk zdania to podmiot–dopełnienie–orzeczenie. Nie rozróżnia się klasy rzeczownikowej ani rodzaju gramatycznego. Istnieje silne rozgraniczenie w tytułowaniu osób („ty” – „wy”) oraz rozbudowany system wyrazów grzecznościowych. Turecki używa zaimków w drugiej osobie zależnie od stopnia zażyłości, grzeczności, dystansu społecznego albo wieku. Zaimek osobowy drugiej osoby liczby mnogiej i formy czasowników używane są także w odniesieniu do pojedynczej osoby celem okazania szacunku. Okazjonalnie można także zastosować w liczbie mnogiej zaimek drugiej osoby liczby mnogiej (sizler), aby okazać jeszcze większy dystans i szacunek.

Język turecki rozwijał się na terenie Anatolii od XI wieku, to jest od opanowania tych terenów przez plemiona tureckie pod wodzą Seldżuków. : Etapy rozwoju języka tureckiego:

Od XIX wieku trwał proces dostosowywania języka pisanego do mówionego, oczyszczania go z zawiłych konstrukcji oraz słów pochodzących z arabskiego i perskiego. Poszukiwano przy tym słów rdzennie tureckich lub wykorzystywano zapożyczenia z języków zachodnioeuropejskich, między innymi z języka francuskiego. Proces ów, zwany „oczyszczaniem” (sadeleşme), przybrał na sile w latach 20. i 30. XX wieku, podczas rządów prezydenta Mustafy Kemala Atatürka.

Od 1928 język turecki zapisywany jest za pomocą alfabetu tureckiego, opartego na literach łacińskich. Alfabet turecki ma 29 liter.

Turcja

Turcja (tur. Türkiye), Republika Turcji (tur. Türkiye Cumhuriyeti) – państwo położone w Azji Zachodniej na półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo również w Europie Południowo-Wschodniej, ze stolicą w Ankarze. Graniczy w Europie z Bułgarią i Grecją, natomiast w Azji z Syrią, Irakiem, Iranem, Azerbejdżanem, Armenią i Gruzją. Część europejska – wschodnia Tracja – stanowi 3% powierzchni i oddzielona jest od części azjatyckiej Morzem Marmara oraz cieśninami Bosfor i Dardanele. Turcję od północy otacza Morze Czarne, od zachodu Morze Egejskie i Morze Marmara, a od południa Morze Śródziemne (nazywane w języku tureckim Morzem Białym). Republika Turcji została proklamowana w 1923 roku, poprzedzającym ją państwem było Imperium Osmańskie.

Turcja leży na dwóch kontynentach: azjatyckim (w 97% powierzchni), w jego najdalej na zachód wysuniętej części, Azji Mniejszej (w regionie zwanym także niegdyś Anatolią) oraz europejskim (w 3% powierzchni), w regionie dawnej wschodniej Tracji na Półwyspie Bałkańskim. Rozciągłość południkowa wynosi ok. 500 km, natomiast równoleżnikowa ok. 1600 km. Kraj oblewa od północy Morze Czarne, od zachodu Morze Marmara i Morze Egejskie, a od południa Morze Śródziemne. Przylądek Baba, najdalej wysunięty na zachód punkt Azji Mniejszej, jest jednocześnie najdalej wysuniętym na zachód punktem całej Azji. Do Turcji należą również wyspy na Morzu Egejskim (m.in. Imroz i Bozca) oraz na morzu Marmara (m.in. Marmara i Wyspy Książęce).

Bułgaria

Bułgaria, Republika Bułgarii – państwo położone w południowo-wschodniej Europie, na Bałkanach. Graniczy z Serbią oraz Macedonią Północną od zachodu, Grecją i Turcją od południa, Morzem Czarnym od wschodu i Rumunią od północy.

Bułgaria jest członkiem: Organizacji Narodów Zjednoczonych (od 1955), Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego – NATO (od 2004) oraz Unii Europejskiej (od 2007).

Cypr

Cypr, Republika Cypryjska (grec.: Κύπρος; Kýpros, tur.: Kıbrıs) – państwo położone na wyspie Cypr leżącej we wschodniej części Morza Śródziemnego u wybrzeży Turcji, Syrii i Libanu. Od 1 maja 2004 jest członkiem Unii Europejskiej.

Cypr jest państwem położonym na wyspie o tej samej nazwie znajdującej się w zachodniej Azji we wschodniej części Morza Śródziemnego, której powierzchnia wynosi 9,3 tys. km², a linia brzegowa ma długość 648 km. Cypr graniczy z suwerennymi brytyjskimi bazami Akrotiri i Dhekelia oraz z nieuznawaną na arenie międzynarodowej Turecką Republiką Cypru Północnego (powierzchnia 5896 km² ), będącej de iure częścią Cypru. Największymi miastami kraju są: Nikozja, Limassol, Larnaka. Najwyższym wzniesieniem jest Olimbos (1951 m n.p.m.). Terytorium Cypru zajmują trzy główne krainy geograficzne. W północnej części wznoszą się góry Kierinia z wysokościami do 1000 m n.p.m., oddzielone od wybrzeża wąskim pasem nizin nadbrzeżnych. U podnóży Kierinii liczne plantacje oliwek. Stoki gór porasta las cyprysowy. Na południowym zachodzie leży porośnięty wielkimi lasami Masyw Troödos, z najwyższym szczytem kraju. Pomiędzy Kierinią a wspomnianym wcześniej masywem rozciąga się Mesaoria, równina niemal w całości pozbawiona drzew, nie licząc plantacji drzew oliwnych i eukaliptusowych.

Macedonia

Macedonia (maced. Македонија), Republika Macedonii (maced. Република Македонија), w stosunkach międzynarodowych przez niektóre kraje państwo określane jest tymczasową nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (ang. Former Yugoslav Republic of Macedonia – FYROM, mac. Поранешна Југословенска Република Македонија – ПЈРМ, czyt. Poranešna Jugoslovenska Republika Makedonija – PJRM) – państwo w Europie Południowej, powstałe po rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, leżące na Półwyspie Bałkańskim i zajmujące ok. 38% regionu historycznego i geograficznego Macedonii.

* Język: macedoński (urzędowy) 66%, albański (urzędowy na obszarach zamieszkanych przez minimum 20% Albańczyków) 25%, turecki 3%, serbski 3% (wszystkie cztery urzędowe w niektórych rejonach)

Mołdawia

Mołdawia, Republika Mołdawii – państwo europejskie położone na terenach historycznej Besarabii, jak i obszarów położonych na lewym brzegu Dniestru (tzw. Naddniestrze).

Lewobrzeżny (w stosunku do Dniestru) niewielki fragment Mołdawii nazywany Naddniestrzem, zamieszkany w znacznej mierze przez Rosjan i Ukraińców ze stolicą w Tyraspolu, ogłosił secesję po upadku Związku Radzieckiego i od czasu krótkiej wojny domowej funkcjonuje jako niepodległe państwo (Naddniestrzańska Republika Mołdawska lub błędnie Mołdawska Republika Naddniestrza), choć nieuznawane na arenie międzynarodowej. Od kilku lat trwają bezowocne rozmowy zjednoczeniowe, w których pośredniczy OBWE. Władze mołdawskie opowiadają się za zjednoczeniem „asymetrycznym”, w ramach którego Naddniestrze otrzyma szeroką autonomię, władze w Tyraspolu dążą zaś do zjednoczenia „symetrycznego”, w którym obie części Mołdawii będą miały takie same prawa.