Język albański
Język albański (alb. ) – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię Północną (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej jest objęty statusem języka urzędowego.
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. ) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii Północnej (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. ) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41 równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Standard języka, nauczany w albańskich szkołach, opiera się głównie na dialekcie toskijskim.
Artykuł 1 Deklaracji Praw Człowieka w języku albańskim :
„Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.”
Początki języka sięgają VII–VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Morzem Adriatyckim lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (ok. 50 słów ), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim.
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Jest on przechowywany w Bibliotece Laurenziana we Florencji.
Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. ) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii Północnej (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. ) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41 równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Standard języka, nauczany w albańskich szkołach, opiera się głównie na dialekcie toskijskim.
Artykuł 1 Deklaracji Praw Człowieka w języku albańskim :
„Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.”
Początki języka sięgają VII–VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Morzem Adriatyckim lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (ok. 50 słów ), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim.
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Jest on przechowywany w Bibliotece Laurenziana we Florencji.
Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego.
Kraj (państwo)
-
Albania
Albania, Republika Albanii – państwo w południowo-wschodniej Europie na Półwyspie Bałkańskim. Albania na zachodzie ma dostęp do Morza Adriatyckiego, a na południowym zachodzie do Morza Jońskiego.
Od Włoch oddziela ją cieśnina Otranto o szerokości ok. 72 km. Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, natomiast wybrzeża morskiego – 362 km. Graniczy z: Grecją (282 km), Czarnogórą (173 km), Macedonią Północną (151 km) oraz Serbią/Kosowem (114 km). -
Czarnogóra
Czarnogóra ( /, IPA []) – państwo w Europie Południowej powstałe po rozpadzie Serbii i Czarnogóry. Wcześniej republika związkowa Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (1945–1992), Federalnej Republiki Jugosławii (1992–2003) oraz Serbii i Czarnogóry (2003–2006). Leży na pobrzeżu Morza Adriatyckiego i graniczy z Serbią, Kosowem, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną oraz Albanią.
W wyniku przeprowadzonego 21 maja 2006 referendum niepodległościowego zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejącej federacji z Serbią (Serbia i Czarnogóra). Ostatecznie parlament Czarnogóry proklamował niepodległość 3 czerwca 2006. Zgodnie z umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry została Serbia, natomiast Czarnogóra rozpoczęła procesy akcesyjne do organizacji międzynarodowych. 28 czerwca 2006 została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych jako 192. członek, a od 11 maja 2007 roku jest 47. państwem członkowskim Rady Europy. Od 17 grudnia 2010 r. posiada status kandydata do Unii Europejskiej. Od 5 czerwca 2017 jest 29. państwem członkowskim NATO. -
Kosowo
Kosowo, Republika Kosowa (alb.: Kosova / Kosovë, Republika e Kosovës; serb.: Косово, Kosovo, Република Косовo, Republika Kosovo) – terytorium sporne w południowej Europie ze stolicą w Prisztinie i państwo częściowo uznawane na arenie międzynarodowej (patrz: lista państw formalnie uznających niepodległość Kosowa), które ogłosiło swoją niepodległość 17 lutego 2008 roku.
Do końca 2019 roku kraj ten był uznawany przez 98 państw, 23 z 27 Unii Europejskiej i 24 z 30 NATO. Od zakończenia wojny domowej jest to protektorat administrowany przez ONZ (Tymczasowa Misja Administracyjna Narodów Zjednoczonych w Kosowie, szerzej znana pod angielskim skrótowcem UNMIK) przy pomocy wojsk NATO (KFOR). -
Macedonia Północna
Macedonia Północna (, ; Republika Macedonii Północnej,, , dawniej Macedonia) – państwo w Europie Południowej na Półwyspie Bałkańskim, powstałe w wyniku rozpadu Jugosławii, obejmujące swoim terytorium około 38% regionu historyczno-geograficznego Macedonia. Do 12 lutego 2019 nazwa państwa brzmiała Macedonia (Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, oficjalnie państwo nazywało się: Republika Macedonii). Od 27 marca 2020 Macedonia Północna jest członkiem NATO.
Po rozpadzie Jugosławii w 1991 roku jedna z jej republik (Socjalistyczna Republika Macedonii) ogłosiła niepodległość jako Republika Macedonii, w skrócie Macedonia. Wywołało to gwałtowny sprzeciw Grecji, która uważała się za jedynego spadkobiercę tradycji starożytnej Macedonii. Z powodu konfliktu o nazwę, Grecja blokowała członkostwo Macedonii w instytucjach międzynarodowych. Wobec tego na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych Republika Macedonii oficjalnie została przyjęta jako Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, znana także pod angielskim akronimem FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia).