Język kazachski
Język kazachski, język kazaski (kaz., / qazaq tili, qazaqşa) – język z grupy kipczackiej języków tureckich (wraz z językiem karakałpackim, nogajskim i północnymi dialektami uzbeckiego ). Jest on językiem ojczystym dla około 8,3 miliona ludzi. Poza Kazachstanem używa się go między innymi w Chińskiej Republice Ludowej, Uzbekistanie, Rosji i Mongolii. Mniejsze skupiska Kazachów znajdują się także w Afganistanie, Iranie, Turcji i Niemczech.
W Kazachstanie język kazachski spełnia oficjalnie wszystkie funkcje języka państwowego – jest językiem wykładowym, powstaje w nim bogata literatura oraz inne teksty kultury (film, sztuki teatralne). W rzeczywistości jednak kazachski jest dopiero drugim (po rosyjskim) używanym w państwie językiem, do czego doprowadziła długotrwała rusyfikacja oraz odizolowanie od innych niż rosyjsko-radziecki kręgów kulturowych.
Na terenie Kazachstanu przed językiem kazachskim funkcjonowało od XV wieku wiele blisko spokrewnionych dialektów, używanych przez ludy Kipczaków, Ujsunów, Żalajrów, Najmanów i innych. Już w tym czasie zaczął następować proces kształtowania się z nich języków literackich, z których wymienić należy język czagatajski i kipczacki. Oba funkcjonowały jako języki literatury oraz dokumentów, zawierały w sobie bardzo dużą ilość zapożyczeń perskich i arabskich, które stanowiły do 90% słownictwa.
Literacki język kazachski zaczął rodzić się dopiero od XVIII wieku. Za jego twórcę i klasyka uważany jest Abaj Ibrahim Kunanbajew. W epoce tej po kazachsku tworzyli też Buchar Żyrau, Katesz, Kobylan i inni. Okresem rozkwitu literatury kazachskiej był wiek dwudziesty – działali wtedy między innymi M. Żumabaj (twórca kazachskiej pedagogiki), Sz. Kudajbierdi (pierwszy kazachski historyk), A. Bajtursun (językoznawca, polityk i dziennikarz) oraz S. Sejfulin (poeta). Kres „złotej erze” przyniósł głód lat dwudziestych oraz czystki stalinowskie: wszyscy twórcy kazachskiej kultury zostali wówczas oskarżeni o nacjonalizm i usiłowanie oderwania Kazachstanu od Rosji. Także polityka kolonialna kontynuowana przez Związek Radziecki doprowadziła do wyniszczenia narodu kazachskiego, a co za tym idzie jego kultury oraz języka.
Odrodzenie języka kazachskiego wiąże się z odzyskaniem niepodległości Kazachstanu w 1991. W Kazachstanie powstaje obecnie coraz więcej szkół z językiem kazachskim jako wykładowym. Językiem tym porozumiewa się w dużej mierze wieś kazachska, natomiast w miastach ludzie posługują się najczęściej językiem rosyjskim. Także obszary północne Kazachstanu są bardziej zrusyfikowane. Niemniej jednak obserwuje się wyraźny trend do uczenia się języka kazachskiego wśród urodzonych w mieście Kazachów.
W Kazachstanie język kazachski spełnia oficjalnie wszystkie funkcje języka państwowego – jest językiem wykładowym, powstaje w nim bogata literatura oraz inne teksty kultury (film, sztuki teatralne). W rzeczywistości jednak kazachski jest dopiero drugim (po rosyjskim) używanym w państwie językiem, do czego doprowadziła długotrwała rusyfikacja oraz odizolowanie od innych niż rosyjsko-radziecki kręgów kulturowych.
Na terenie Kazachstanu przed językiem kazachskim funkcjonowało od XV wieku wiele blisko spokrewnionych dialektów, używanych przez ludy Kipczaków, Ujsunów, Żalajrów, Najmanów i innych. Już w tym czasie zaczął następować proces kształtowania się z nich języków literackich, z których wymienić należy język czagatajski i kipczacki. Oba funkcjonowały jako języki literatury oraz dokumentów, zawierały w sobie bardzo dużą ilość zapożyczeń perskich i arabskich, które stanowiły do 90% słownictwa.
Literacki język kazachski zaczął rodzić się dopiero od XVIII wieku. Za jego twórcę i klasyka uważany jest Abaj Ibrahim Kunanbajew. W epoce tej po kazachsku tworzyli też Buchar Żyrau, Katesz, Kobylan i inni. Okresem rozkwitu literatury kazachskiej był wiek dwudziesty – działali wtedy między innymi M. Żumabaj (twórca kazachskiej pedagogiki), Sz. Kudajbierdi (pierwszy kazachski historyk), A. Bajtursun (językoznawca, polityk i dziennikarz) oraz S. Sejfulin (poeta). Kres „złotej erze” przyniósł głód lat dwudziestych oraz czystki stalinowskie: wszyscy twórcy kazachskiej kultury zostali wówczas oskarżeni o nacjonalizm i usiłowanie oderwania Kazachstanu od Rosji. Także polityka kolonialna kontynuowana przez Związek Radziecki doprowadziła do wyniszczenia narodu kazachskiego, a co za tym idzie jego kultury oraz języka.
Odrodzenie języka kazachskiego wiąże się z odzyskaniem niepodległości Kazachstanu w 1991. W Kazachstanie powstaje obecnie coraz więcej szkół z językiem kazachskim jako wykładowym. Językiem tym porozumiewa się w dużej mierze wieś kazachska, natomiast w miastach ludzie posługują się najczęściej językiem rosyjskim. Także obszary północne Kazachstanu są bardziej zrusyfikowane. Niemniej jednak obserwuje się wyraźny trend do uczenia się języka kazachskiego wśród urodzonych w mieście Kazachów.
Kraj (państwo)
-
Kazachstan