Mapa - Fordon (Bydgoszcz) (Fordon)

Fordon – jednostka administracyjna (dzielnica) Bydgoszczy leżąca w Dolinie Fordońskiej nad Wisłą, licząca około 72 tys. mieszkańców (koniec 2014), do 1973 roku samodzielne miasto. Nazwa „Fordon” pochodzi od pobieranego kiedyś cła rzecznego. Jest to największa dzielnica Bydgoszczy pod względem powierzchni i liczby ludności.

Fordon uzyskał lokację miejską w 1382 roku na prawie chełmińskim, ponowioną następnie na prawie magdeburskim w 1424 roku.

Dzielnica Fordon usytuowana jest w północno-wschodniej części miasta Bydgoszczy i złożona zasadniczo z trzech jednostek urbanistycznych: Fordonu I (taras dolny część zachodnia), Fordonu II (taras dolny część wschodnia) oraz Fordonu – Górny Taras. Ostatnia z jednostek wraz ze Zboczem Fordońskim zaliczana jest niekiedy do tzw. Północnego Pasa Rekreacyjnego Bydgoszczy.

Dzielnica od zachodu sąsiaduje z Lasem Gdańskim, od południa z osiedlami: Brdyujście i Siernieczek. Granicą wschodnią i częściowo południową jest Wisła, która wraz z granicą północną pokrywa się z granicą terytorium administracyjnego Bydgoszczy.

Pod względem fizycznogeograficznym dzielnica Fordon należy do trzech makroregionów. W związku z tym środowisko przyrodniczo-geograficzne jest tu zróżnicowane na stosunkowo niewielkim obszarze. Część północno-zachodnia (górny taras) należy do Pojezierza Południowopomorskiego, mezoregionu Wysoczyzna Świecka i mikroregionów Zbocze Fordońskie i Wysoczyzna Osielska (90–95 m n.p.m.). Część północno-wschodnia (Pałcz, Łoskoń) należy do makroregionu Dolina Dolnej Wisły, mezoregionu Dolina Fordońska i mikroregionu Przełom Doliny Wisły. Pozostała część należy do makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, mezoregionu Kotlina Toruńska i mikroregionu Miasto Bydgoszcz. Enklawa Mała Kępa na prawym brzegu Wisły należy do mikroregionu Łęgi Ostromeckie. Granicą makroregionów jest w części północnej 40–50 metrowe Zbocze Fordońskie z systemem malowniczych jarów i dolinek erozyjnych. Ciągnie się ono z zachodu na wschód, osiągając kulminację południowo-wschodnią na Górze Szybowników, po czym zakręca na północ, stanowiąc zachodnią krawędź Doliny Dolnej Wisły. Teren Fordonu znajduje się w obrębie trzech zasadniczych poziomów : Wysoczyzna morenowa położona jest ok. 45 m wyżej od dolnego tarasu, na którym progami o wysokości od kilku do kilkunastu metrów oddzielone są poszczególne terasy dolinne. Godny uwagi jest m.in. „klifowy” brzeg Wisły o wysokości ok. 20 m ciągnący się na długości ok. 1 km od Brdyujścia poprzez Wyszogród do parku Milenijnego, który stanowi podmywaną przez Wisłę krawędź terasy IV, a także próg oddzielający terasy nadzalewowe III i IV, ciągnący się wzdłuż ul. Altanowej. Warto dodać, że terasy I i II położone wzdłuż Wisły na osiedlu Niecponie, Powiśle i Łoskoń, stanowiły jeszcze w I połowie XIX wieku teren koryta roztokowego Wisły, osuszony podczas regulacji rzeki i zabezpieczony wałem przeciwpowodziowym w latach 80. XX w. Teren dolnego tarasu wznosi się skokowo w kierunku południowo-zachodnim, gdzie znajduje się piaszczysta terasa pradolina, stanowiąca dno dawnej Pra-Wisły płynącej na zachód do Morza Północnego. Pokrywają ją piaski eoliczne przewiane podczas okresu subarktycznego po ostatnim zlodowaceniu.

* wysoczyzny morenowej na górnym tarasie (ok. 90–95 m n.p.m.)

* terasy VI pradoliny Wisły (dolny taras część zachodnia 55 m n.p.m.)

* teras holoceńskich I – V w pobliżu Wisły (dolny taras część wschodnia i południowa 30–48 m n.p.m.)

W pobliżu zachodniej granicy Fordonu przebiega wododział Brdy. W związku z tym cieki z obszaru Fordonu zasilają Wisłę bezpośrednio lub pośrednio. Najwięcej z nich spływa z Wysoczyzny Osielskiej poprzez jary w Zboczu Fordońskim i następnie znika w piaskach dolnego tarasu, zasilając wody podziemne. Na osiedlu Powiśle i Łoskoń znajdują się starorzecza będące pozostałością dawnego koryta Wisły.

Historycznie w skład obecnej dzielnicy Fordon wchodzą obszary przyłączone do Bydgoszczy w 1920, 1973 i 1977 roku. Zachodnie rubieże obecnego Fordonu to północna część gminy Fordonek (między ul. Jasiniecką, Fordońską, Korfantego) wcielonej do miasta Bydgoszczy w 1920 roku. Centralna i południowa część dzielnicy przylegająca do Wisły wraz z Fordonem lokacyjnym to obszar Fordon – dolny taras (830 ha) włączony 1 stycznia 1973 roku. Północna część dzielnicy Fordon składa się z czterech obszarów włączonych do Bydgoszczy 1 sierpnia 1977 roku: zachodniej części wsi Czarnówko (620 ha), wsi Mariampol (674 ha, obecny górny taras), fragmentu terytorium wsi Jarużyn (47 ha) oraz wsi Łoskoń (843 ha). Należy zaznaczyć, że w skład dzielnicy Fordon wchodzi również enklawa Mała Kępa (5,5 ha) leżąca na prawym brzegu Wisły, która nawiązuje do dawnego Zawiśla (199 ha) – terenu po wschodniej stronie zakola Wisły należącego do Bydgoszczy w latach 1920–1939 i 1945–1954. Małą Kępę włączono do terytorium Bydgoszczy w 1973 roku.