Spaans

Spaans
Spaans (español) of Castiliaans (Spaans: castellano) is een Romaanse taal en, qua moedertaalsprekers, na het Mandarijn de meest gesproken taal ter wereld. Voor ongeveer 450 miljoen mensen is Spaans de moedertaal, terwijl nog eens 75 miljoen Spaans als tweede taal spreken.

De historische oorsprong van de taal ligt in Spanje, maar de meeste moedertaalsprekers zijn tegenwoordig in Latijns-Amerika te vinden. In Spanje zelf worden naast de regionale varianten van het Spaans ook nog andere Romaanse talen gesproken: Galicisch, Catalaans, Astur-Leonees, Aragonees en Aranees. Het Baskisch, dat wordt gesproken in een klein deel van noordelijk Spanje, is geen Romaanse en zelfs geen Indo-Europese taal.

In het Spaans zelf bestaan er twee benamingen voor de taal die elkaars synoniemen zijn: español (Spaans) en castellano (Castiliaans). De tweede benaming gaat terug op het feit dat het Spaans gedurende de Middeleeuwen de taal was van het Koninkrijk Castilië. Tegenwoordig wordt de benaming español het meest gebruikt, in de eerste plaats in Latijns-Amerika, maar ook in Spanje. Deze benaming heeft volgens officiële instanties ook de voorkeur. In het grootste gedeelte van Zuid-Amerika en de delen van Spanje waar ook een andere taal wordt gesproken is de term castellano gebruikelijker.

Volgens de Real Academia Española heeft de term castellano de voorkeur als het gaat over de taal van het Middeleeuwse koninkrijk Castilië of over het dialect van het huidige Castilië. Het woord wordt verder gebruikt ter benaming van de nationale taal van Spanje in verhouding tot de talen die in hun respectieve regio's naast het Spaans een officiële status hebben. In de praktijk gaat het hierbij om Catalonië, Valencia en de Balearen, waar (varianten van) het Catalaans wordt gesproken, het Baskenland waar Baskisch wordt gesproken, en Galicië waar Galicisch wordt gesproken. Ook de Spaanse grondwet van 1978 duidt de taal aan met castellano en niet met español.

In het Nederlands wordt de taal met Spaans aangeduid, hoewel Castiliaans ook als benaming bestaat.

Land (geografie)
  • Equatoriaal-Guinea
    Equatoriaal-Guinea (uitspraak: [ˌekʋatoriˈjal ɣiˈneja]), officieel de Republiek Equatoriaal-Guinea (Spaans: República de Guinea Ecuatorial, Frans: République de Guinée équatoriale, Portugees: República da Guiné Equatorial), is een land in Afrika, bestaand uit een continentaal gedeelte, Mbini, dat grenst aan Gabon en Kameroen, en het eiland Bioko, waar de hoofdstad Malabo ligt. Bij het land hoort ook het eilandje Annobón.

    Het gebied werd rond 1472 ontdekt door de Portugees Fernão do Pó. Bij het Verdrag van El Pardo (1778) stond Portugal het af aan Spanje. Rio Muni werd op 9 januari 1885 een Spaans protectoraat en in 1900 een kolonie van Spanje. In 1926 werd het eiland Fernando Poo hier aan toegevoegd. In 1963 verleende dictator Franco, die destijds Spanje bestuurde, Spaans-Guinea zelfbestuur. De Spaanse Hoge Commissaris benoemde de gematigde nationalist Bonifacio Ondó Edu tot minister-president.
  • Qatar
    Qatar, in het Nederlands uitgesproken als kat-tar, officieel de Staat Qatar (Arabisch: دولة قطر, Daulat Qatar), is een Arabisch emiraat in het Midden-Oosten, aan de Perzische Golf. Het is een schiereiland dat grenst aan Saoedi-Arabië en ten oosten ligt van Bahrein. Qatar is een absolute monarchie. Staatshoofd is emir Tamim bin Hamad al-Thani. Het land is lid van de Arabische Liga.

    Qatar ligt halverwege de westkust van de Perzische Golf tussen 24°27' en 26°10' NB en 50°45' en 51°40' OL. Voor de kust ligt nog een aantal eilanden die tot Qatar behoren. Het land is zo’n 11.600 km² groot, dat is iets meer dan een kwart van Nederland of België.
  • Gibraltar
    Gibraltar is een Brits overzees gebied gelegen aan het zuidelijke eind van het Iberisch Schiereiland bij de ingang van de Middellandse Zee. De stad heeft een oppervlakte van 6,8 km² en een noordelijke grens met Andalusië, Spanje. De Rots van Gibraltar is de belangrijkste bezienswaardigheid van het gebied. De economie is vooral gebaseerd op toerisme, financiële diensten en de scheepvaart. De naam komt uit het Arabisch: جبل طارق - jabal Tariq: de berg van Tariq, naar de Moorse legerleider Tariq ibn Zijad.

    Gibraltar werd in 1704 tijdens de Spaanse Successieoorlog door een Engels-Nederlandse troepenmacht op Spanje veroverd. Het gebied werd vervolgens in 1713 onder de Vrede van Utrecht "voor altijd" overgedragen aan het Koninkrijk Groot-Brittannië. Het was een belangrijke basis voor de Royal Navy. De soevereiniteit van Gibraltar is een belangrijk twistpunt van de Brits-Spaanse relatie omdat Spanje aanspraak maakt op Gibraltar. Gibraltarezen verwierpen voorstellen voor Spaanse soevereiniteit bij referenda in 1967 en opnieuw in 2002. Volgens de Gibraltarese grondwet van 2006 regelt Gibraltar zijn eigen zaken, hoewel sommige bevoegdheden, zoals defensie en buitenlandse zaken, de verantwoordelijkheid blijven van de regering van het Verenigd Koninkrijk.
  • Spanje
    Spanje, officieel het Koninkrijk Spanje (Spaans: Reino de España), is een land in het zuidwesten van Europa met inwoners en een oppervlakte van. Het land beslaat grofweg 80% van het Iberisch Schiereiland. Buiten dat horen ook de eilandengroep Balearen in de Middellandse Zee, de Canarische Eilanden in de Atlantische Oceaan en de Spaanse exclaves in Noord-Afrika bij het land.

    In het noordoosten grenst Spanje aan Frankrijk en Andorra, over de gehele lengte van de Pyreneeën, in het westen aan Portugal, in het zuiden aan de Britse kolonie Gibraltar en via de exclaves Melilla en Ceuta aan Marokko. De hoofdstad van Spanje is Madrid, een stad met meer dan 3 miljoen inwoners gelegen in het midden van het land.
  • Aruba
    Aruba, officieel: Land Aruba (Papiaments: Pais Aruba), is een land binnen het Koninkrijk der Nederlanden, gelegen op het Zuid-Amerikaanse continentaal plat in de Caraïbische Zee, op 23 kilometer ten noorden van het schiereiland Paraguaná van de Venezolaanse deelstaat Falcón. Het behoort tot de ABC-eilanden van de Kleine Antillen. Aruba heeft een bevolking van inwoners en met een oppervlakte van is het ongeveer even groot als het Nederlandse waddeneiland Texel. Het eiland is vrij droog met weinig van de weelderige tropische vegetatie die in de Caraïben gebruikelijk is.

    Het eiland werd rond het jaar 1000 ontdekt door de Caquetio, een stam van de Arowakken. Zij waren met kano's gevlucht vanuit Venezuela om te ontkomen aan aanvallen door de Cariben. Resten van de vroegste bewoning door hen op Aruba dateren van ongeveer 1000. Door de afgelegen ligging ten opzichte van andere Caribische eilanden en de sterke stroming, bleven de Caquetios meer gebonden aan Zuid-Amerika dan aan de Caraïben.
  • Belize
    Belize (vroeger Brits-Honduras) is een onafhankelijk land in Centraal-Amerika. Het is lid van het Britse Gemenebest en heeft als staatshoofd de Britse koning Charles III. Het land grenst aan Mexico in het noordwesten, aan Guatemala in het zuiden en westen en aan de Caribische Zee in het oosten.

    Het land heeft weinig hoogteverschillen. De Philip Goldson International Airport ligt ongeveer 15 km ten noordwesten van Belize-stad. In het land worden Engels (officieel), Spaans, Q'eqchi', Mopan, Yucateeks Maya, Plautdietsch en Garifuna gesproken. Het land ligt aan de Caraïbische Zee, en heeft daar een aantal eilanden, waaronder Ambergris Caye, Caye Caulker en de Turneffe-eilanden. De meeste eilanden (maar niet het grootste eiland Ambergris Caye) zijn koraaleilanden.
  • Costa Rica
    De Republiek Costa Rica is een land in Centraal-Amerika dat in het noorden door Nicaragua en in het zuiden door Panama wordt begrensd. In het westen en het oosten wordt het respectievelijk begrensd door de Grote Oceaan en de Caraïbische Zee. Costa Rica heeft een oppervlakte van 51.100 km² en telt ruim vijf miljoen inwoners. De hoofdstad van het land is San José.

    Costa Rica, dat Rijke kust betekent, ontbond zijn leger in 1949. Costa Rica stond in 2010 als 62ste gerangschikt in de index van de menselijke ontwikkeling en in 2019 op de 12e plaats van de World Happiness Report, en is op dat vlak een van de toplanden in Latijns-Amerika. Sinds 25 mei 2021 is Costa Rica lid van de OESO.
  • Cuba
    Cuba, formeel de Republiek Cuba (Spaans: República de Cuba), is een land in het Caribisch Gebied, bestaande uit het eiland Cuba, Isla de la Juventud en ruim 4000 kleinere eilanden. Cuba wordt in het noorden begrensd door de Golf van Mexico en de Atlantische Oceaan, in het oosten door de Windward Passage, in het zuiden door de Caribische Zee en in het westen door de Straat Yucatán.

    Het land is sinds de revolutie van 1959 officieel een marxistisch-leninistische staat en wordt sinds april 2018 bestuurd door Miguel Diaz-Canel, secretaris-generaal van de Communistische Partij van Cuba. Het land is opgedeeld in vijftien provincies en één speciale gemeente: het eiland Isla de la Juventud.
  • Dominicaanse Republiek
    De Dominicaanse Republiek (Spaans: República Dominicana) is een land op het eiland Hispaniola, in het Caraïbisch gebied. Het beslaat ongeveer twee derde van het eiland. In het westen grenst het aan Haïti, in het oosten ligt het eiland Puerto Rico, ten noorden de Atlantische Oceaan en ten zuiden de Caraïbische Zee. De Republiek is op 27 februari 1844 uitgeroepen. De hoofdstad Santo Domingo de Guzmán ligt aan de zuidkust en is in 1498 ontstaan uit het in 1496 gebouwde La Nueva Isabela.

    De geschiedenis van de Dominicaanse Republiek begint officieel op 27 februari 1844. Deze datum is gebaseerd op de dag van de verovering van de Puerta del Conde in Santo Domingo, het uitroepen van de republiek en het tonen van de eerste vlag. Er zijn ook historici die andere data aangeven vanwege de strijd die daarna volgde om het Haïtiaanse bewind volledig te stoppen.
  • El Salvador
    El Salvador (uitspraak /el salva/ dor /), officieel de Republiek El Salvador (Spaans: República de El Salvador), is een land in Centraal-Amerika. Het grenst aan Guatemala, Honduras en de Stille Oceaan. De hoofdstad is San Salvador (uitspraak /san salva/ dor /).

    In 1525 werd het gebied, bewoond door Pipil-indianen, door Pedro de Alvarado voor Spanje onderworpen. El Salvador maakte na het wegvallen van het Spaanse gezag (1821) deel uit van Mexico. In 1823 scheidden de Verenigde Staten van Centraal-Amerika, waarbinnen El Salvador een deelstaat vormde, zich af van Mexico. De Verenigde Staten van Centraal-Amerika vielen uiteen in 1839 en El Salvador werd een onafhankelijke republiek.
  • Honduras
    Honduras, officieel de Republiek Honduras (Spaans: República de Honduras) is een land in Centraal-Amerika, grenzend aan Guatemala, El Salvador en Nicaragua. In het noorden wordt Honduras begrensd door de Caribische Zee, in het zuiden door de Golf van Fonseca, een deel van de Grote Oceaan. De hoofdstad en tevens grootste stad van het land is Tegucigalpa gelegen in het Distrito Central.

    Toen Christoffel Columbus voet aan land zette in 1502 werd Honduras voornamelijk bewoond door Lenca's en Maya's. Tot 1821 stond het gebied onder Spaanse overheersing. De eerste jaren na de onafhankelijkheid maakte het deel uit van de Verenigde Staten van Centraal-Amerika, die in 1840 uit elkaar vielen. Honduras kwam onder invloed van Guatemala te staan, en later vooral onder de Verenigde Staten. De invloed van bananenbedrijven in het land werd zo groot, dat er van de 'bananenrepubliek' werd gesproken. In de twintigste eeuw wisselden democratisch en dictatoriaal bestuur elkaar af, en vocht Honduras de voetbaloorlog met El Salvador.
  • Nicaragua
    Nicaragua, officieel de Republiek Nicaragua (Spaans: República de Nicaragua), is een land in Centraal-Amerika dat in het noorden grenst aan Honduras, in het zuiden aan Costa Rica, in het westen aan de Grote Oceaan en in het oosten aan de Caribische Zee. De hoofdstad en grootste stad van het land is Managua.

    De naam van het land is mogelijk afkomstig van Nicarao, de leider van de inheemse stam die rond het Meer van Nicaragua woonde.
  • Panama
    De Republiek Panama (Spaans: República de Panamá) is een land op de grens van Centraal-Amerika en Zuid-Amerika dat grenst aan Costa Rica en Colombia. Panama is vooral bekend door het Panamakanaal, dat de doorsteek mogelijk maakt tussen de Atlantische Oceaan en de Grote Oceaan.

    In het Spaans wordt de naam Panamá uitgesproken met de klemtoon op de laatste lettergreep. In het Nederlands wordt doorgaans de eerste lettergreep beklemtoond.
  • Trinidad en Tobago
    De Republiek Trinidad en Tobago (Engels: Republic of Trinidad and Tobago) is een land gelegen in de zuidoostelijke hoek van de Caribische Zee, voor de kust van Venezuela. Het bestaat uit twee grote eilanden en een aantal kleinere eilandjes. Het grootste eiland is Trinidad; het eiland Tobago is veel kleiner en veel minder bevolkt. Beide eilanden maken deel uit van de Bovenwindse Eilanden van de Kleine Antillen.

  • Verenigde Staten
    De Verenigde Staten, officieel de Verenigde Staten van Amerika, afgekort VS (Engels: United States of America, afgekort als USA of US), vaak (totum pro parte) Amerika (America) genoemd, is een federatie van 50 staten en het District of Columbia, grotendeels in Noord-Amerika gelegen. De Verenigde Staten is met ruim 332 miljoen inwoners (2020) het op twee na grootste land ter wereld in bevolking, na de Volksrepubliek China en India. Tevens is het het op twee na grootste land in oppervlakte, na Rusland en Canada.

    De VS wordt in het noorden begrensd door Canada en in het zuiden door Mexico. De westkust wordt gevormd door de Grote of Stille Oceaan terwijl de Atlantische Oceaan ten oosten en de Golf van Mexico ten zuiden van het land liggen. De zeegrens met Rusland loopt tussen de Diomedeseilanden: Groot-Diomede (in Rusland) en Klein-Diomede (in Alaska). De twee eilanden liggen maar enkele kilometers van elkaar verwijderd. Alaska heeft zijn noordgrens aan de Noordelijke IJszee. Verschillende eilanden en eilandgebieden in de Caraïbische Zee en de Grote Oceaan, waaronder Puerto Rico en Guam, behoren eveneens tot de VS. Washington D.C. is de hoofdstad en het politieke centrum, New York is de grootste stad en het economisch centrum.
  • Argentinië
    Argentinië (Spaans: Argentina), officieel de Argentijnse Republiek (Spaans: República Argentina), is een Spaanstalig land in het zuiden van Zuid-Amerika, tussen de Andes en de zuidelijke Atlantische Oceaan. Het grenst aan Uruguay, Brazilië, Paraguay, Bolivia en Chili. Het land telde in 2020 ruim 45,4 miljoen inwoners.

    Argentinië heeft een totale oppervlakte van 2.780.400 km², het is daarmee het achtste grootste land ter wereld naar oppervlakte en het grootste van de Spaanstalige landen. De naam van het land is afgeleid van het Latijnse woord argentum (zilver), een edelmetaal dat een belangrijke rol speelde in de opkomst van het Europese kolonialisme. Argentinië is onafhankelijk sinds 1816, daarvoor was het gedurende drie eeuwen een Spaanse kolonie.
  • Bolivia
    Bolivia (ook Bolivië; Aymara: Wuliwya, Quechua: Bulibiya, Guaraní: Volívia), officieel de Plurinationale Staat Bolivia (Spaans: Estado Plurinacional de Bolivia, Aymara: Wuliwya Suyu, Quechua: Bulibya Mamallaqta, Guaraní: Tetã Volívia) is een republiek in Zuid-Amerika die grenst aan Peru, Brazilië, Paraguay, Argentinië en Chili.

    Voorafgaand aan de Europese kolonisatie, was de Andes-regio van Bolivia een deel van het Inca-rijk — de grootste staat in precolumbiaans Amerika. Het Spaanse Rijk veroverde de regio in de 16e eeuw. Tijdens het grootste deel van de Spaanse koloniale periode werd dit gebied Opper-Peru genoemd. Na het uitroepen van de onafhankelijkheid in 1809 volgde 16 jaar van oorlog alvorens de republiek, genoemd naar Simón Bolívar, op 6 augustus 1825 werd opgericht. Bolivia heeft geworsteld met perioden van politieke instabiliteit, dictaturen en economische ellende.
  • Paraguay
    Paraguay, officieel de Republiek Paraguay (Spaans: República del Paraguay; Guaraní: Tetã Paraguái), is een land in centraal Zuid-Amerika. Het grenst in het noorden aan Bolivia, in het oosten aan Brazilië en in het zuiden en westen aan Argentinië. Het land is vernoemd naar de Paraguay-rivier, waarvan de naam op verschillende manieren wordt verklaard. In de meeste gevallen wordt een combinatie voorgesteld van termen uit de inheemse taal Guaraní die een verbinding leggen tussen "rivier" en "zee", dus "de rivier die naar de zee stroomt". De uitspraak is Paragwaj.

    De eerste Europeanen arriveerden in het begin van de 16e eeuw en stichtten in 1537 Asuncion. De stad werd befaamd door het wilde nachtleven en de florerende prostitutie. De stad werd het centrum van een Spaanse koloniale provincie en een centrum voor de missie van de jezuïeten in Zuid-Amerika. Paraguay als zelfstandige staat is ontstaan op 14 mei 1811 toen het zich bevrijdde van de vroegere kolonisator Spanje. Geïnspireerd door de Franse Revolutie nam het nieuwe land als vlag van Paraguay dezelfde kleuren als de vlag van Frankrijk, die staan voor vrijheid, gelijkheid en broederschap. In het land ontwikkelde de Dictator Supremo José Gaspar Rodríguez de Francia, bijgenaamd El Supremo, die regeerde van 1814 tot 1840, een verder in Latijns-Amerika nauwelijks voorkomende "volksregering", waarbij de nadruk sterk op een streven naar autarkie lag. Ook trachtte deze heerser door hoge invoerrechten de binnenlandse productie te bevorderen, het grootgrondbezit, o.a. dat van de Rooms-Katholieke Kerk, te confisqueren en dit land onder kleine boeren te verdelen. Hij bestreed de corruptie en maakte zich sterk voor bescherming van de onderste lagen der samenleving, uitgezonderd slaven. Zijn politiek had als nadeel, dat door het ontbreken van een uitgebreid ambtenarenapparaat en van een duidelijk regeringssysteem het land voortaan alleen maar door persoonlijk regerende dictators bestuurd kon worden, als eerste door De Francia's neef. In de Drievoudige Alliantie-oorlog (1865-1870) verloor Paraguay twee derde van de mannelijke bevolking en veel van zijn territorium, waarna de economie een halve eeuw stagneerde. In de Chaco-oorlog werden grote economisch belangrijke gebieden op Bolivia veroverd. Tussen 1954 en 1989 werd het land door de militaire dictator Alfredo Stroessner geregeerd. Sindsdien worden er relatief vrije presidentsverkiezingen gehouden.
  • Peru
    Peru (Spaans: Perú; Quechua en Aymara: Piruw), officieel de Republiek Peru (Spaans: República del Perú), is een land aan de westkust van Zuid-Amerika. Het wordt begrensd door Ecuador en Colombia in het noorden, Brazilië in het oosten van Peru, Bolivia in het zuidoosten, Chili in het zuiden en de Grote Oceaan in het westen.

    Voor de komst van de Spaanse veroveraars was Peru het hart van het rijk van de Inca's, waarvan Cuzco de hoofdstad was. Tussen de verovering in 1572 en de onafhankelijkheid in 1821 werd het land door Spanje bestuurd. Vanaf die tijd werd Peru afwisselend door militaire en burgerregeringen bestuurd. Ook wisselden dictators en democratische regeringen elkaar af.
  • Uruguay
    Uruguay, officieel de Republiek ten oosten van de Uruguay (Spaans: República Oriental del Uruguay) is een land in Zuid-Amerika. De naam wordt uitgesproken als Oeroegwaj, in het Nederlands ligt de klemtoon meestal op de eerste lettergreep, in het Spaans op de laatste. Uruguay werd in 1828 een onafhankelijke republiek en kreeg in 1830 een grondwet en een parlement. Sinds 1967 is Uruguay een republiek met een tweekamerparlement.

    Uruguay is vernoemd naar de gelijknamige rivier die de westgrens van het land met Argentinië vormt en betekent Rivier van de geschilderde vogels in het Guaraní. Overige grenzen van het land zijn in het noorden met Brazilië (gescheiden door onder andere de rivieren Cuareim, Yaguarón en de Merínlagune) en in het zuiden van Argentinië door de Río de la Plata. Ten oosten van het land ligt de Atlantische Oceaan.