Kaart (cartografie) - Dmanisi (gemeente) (Dmanisis Munitsip’alit’et’i)

Dmanisi (Georgisch: დმანისის მუნიციპალიტეტი, Dmanisis munitsipaliteti) is een gemeente in het zuiden van Georgië met ongeveer 20.900 inwoners (2022), gelegen in de regio Kvemo Kartli. De gemeente met de gelijknamige stad als bestuurlijk centrum heeft een oppervlakte van bijna 1.200 km² en ligt aan de grens met Armenië in het overgangsgebied van het Dzjavacheti Hoogland naar het Kvemo Kartli Plateau. Dmanisi is een van de drie Georgische gemeenten met een etnisch Azerbeidzjaanse meerderheid.

De geschiedenis van menselijke bewoning in Dmanisi gaat miljoenen jaren terug in de tijd. In het gebied zijn fossielen van menselijke skeletten tot 1,8 miljoen jaar oud gevonden, welke tot de Homo erectus behoren. In de middeleeuwen was het gebied strijdtoneel van de Seltsjoeken], maar in de tweede helft van de middeleeuwen lag het in het Koninkrijk Georgië. Na het uiteenvallen van dat koninkrijk in de 15e eeuw behoorde het tot het Koninkrijk Kartli, dat in 1762 overging in het Koninkrijk Kartli-Kachetië. In de tussentijd kwam het gebied met de Vrede van Amasya in 1555 in Safavidisch Perzisch gecontroleerd gebied te liggen. In de 18e eeuw worstelde het Koninkrijk Kartli-Kachetië zich los van de Perzen en probeerde het ook delen van het door de Ottomanen gecontroleerde vorstendom Samtsche (Samtsche-Saatabago, of ook wel Mescheti) in bezit te krijgen. Het in 1784 gesloten Verdrag van Georgiejevsk tussen Kartli-Kachetië en het Russische Rijk leidde de inlijving van het koninkrijk door Rusland in, wat vanaf 1801 zijn beslag had.

Het gebied lag vervolgens vanaf 1801 tot 1880 administratief in het Oejezd Tiflis, dat tussen 1840-1846 in het Gouvernement Georgië-Imeretië lag. Met de splitsing van dat Gouvernement in 1846 werd Oejezd Tiflis onderdeel van het Gouvernement Tiflis. In 1880 werd het Oejezd Bortsjali van het Oejezd Tiflis afgesplitst, dat het gebied van de tegenwoordige gemeenten Tsalka, Dmanisi, Bolnisi en Marneoeli omvatte. Binnen het Oejezd Bortsjali lag het gebied van het moderne Dmanisi in het zuidelijke deel van de administratieve subdivisie (oetsjastok) Trialeti (Russisch: Тріалетскій участок, Tríaletskíy oetsjastok).

Het district werd voornamelijk bewoond door Armeniërs, Azerbeidzjanen (die destijds net als andere Turkssprekende etnische groepen als Tataren werden aangeduid) en Pontische Grieken. Het zuiden van dit oetsjastok werd in de jaren 1918-1919 net als het zuidelijk gelegen Lori oetsjastok (ook in Oejezd Bortsjali) betwist tussen de Republiek Armenië en de Democratische Republiek Georgië. Lori werd toen een neutrale zone verklaard. In 1921 werd daar door bolsjewistische krachten een revolte georganiseerd dat als voorwendsel werd gebruikt door het Sovjet Rode Leger om de Democratische Republiek Georgië binnen te vallen. Dit leidde uiteindelijk de val van de Georgische republiek in.

Met de Sovjet verovering van Georgië in 1921 en de administratieve hervorming in 1930 werd het rajon Dmanisi in 1933 afgesplitst van het in 1930 gevormde rajon Tsalka en kreeg het de hedendaagse omvang. Tussen 1933 en 1947 had het rajon de naam Basjkitsjeti (ბაშკიჩეთი, Башкичети), afgeleid van het Azerbeidzjaanse Başkeçid. In 1947 kregen het rajon en de stad de huidige naam Dmanisi, welke een Georgische oorsprong heeft. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie daalden de economische omstandigheden in de gemeente sterk. Door emigratie reduceerde de bevolking met meer dan de helft. Na de onafhankelijkheid van Georgië werd het rajon in 1995 ingedeeld bij de nieuw gevormde regio (mchare) Kvemo Kartli, en werd het in 2006 omgevormd naar gemeente.