Χάρτης - Σουσά (πόλη) (Shusha)

Η Σουσά (Şuşa; Шуша) ή Σουσί (Շուշի), είναι πόλη στην αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στο Νότιο Καύκασο. Η πόλη ελεγχόταν από τη Δημοκρατία του Αρτσάχ από τότε που κατελήφθη το 1992 κατά την διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, εξακολουθούσε να παραμένει ντε γιούρε τμήμα της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Η πόλη υπάγεται στην επαρχία Σουσά. Σύμφωνα με το Ψήφισμα 884 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και το ψήφισμα 62/243 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, η εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν αναγνωρίστηκε εν μέρει και περιελάμβαναν αίτημα απόσυρσης των αρμενικών δυνάμεων. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.400-1.800 μέτρων στα όρη Καραμπάχ. Επί Σοβιετικής εποχής η Σουσά ήταν μεγάλο τουριστικό θέρετρο.

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο ιδρυτής της Σουσάς είναι ο Πανάχ Αλί Χαν, ο οποίος ίδρυσε την πόλη του 1752. Από τα μέσα του 18ου αιώνα έως το 1822, η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα του Χανάτου του Καραμπάχ. Κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα (ξεκινώντας από την ένταξη της πόλης στη Ρωσία) η πόλη έγινε πολιτιστικό κέντρο στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου. Η πόλη ανήκε ιστορικά στο Κατζαρικό Ιράν. Με την πάροδο του χρόνου, η Σουσά μετεξελίχθηκε σε μεγάλο αστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Από εκεί κατάγονται πολλοί Αζέροι διανοούμενοι, ποιητές, συγγραφείς και μουσικοί (π.χ. ασίκ, τραγουδιστές μουγκάμ, παίκτες κομπούζ).

Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η Σουσά ήταν οικισμός και αρχαίο φρούριο εντός του αρμενικού πριγκιπάτου Βαράντα. Κατά αυτές τις πηγές η πόλη ήταν οικισμός και φρούριο από τον Μεσαίωνα μέχρι τον 18ο αιώνα. Ήταν μία από τις δύο κύριες αρμενικές πόλεις της Υπερκαυκασίας και η έδρα ενός αρμενικού πριγκιπάτου από τον Μεσαίωνα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1750. Επίσης η πόλη έχει τεράστια θρησκευτική και στρατηγική σημασία για τους Αρμενίους, στεγάζοντας τον καθεδρικό ναό Γκαζαντσετσότς, την εκκλησία Κανάτς Ζαμ, δύο άλλες εκκλησίες, ένα μοναστήρι, και εξυπηρετεί (μαζί με την επαρχία Μπερντζόρ/Λατσίν στα δυτικά) ως σύνδεσμος με την Αρμενία.

Η ιστορία της πόλης έχει χαρακτηριστεί από την παρουσία ενός μεικτού αρμενοαζερικού πληθυσμού. Μετά την σφαγή της Σουσάς (1920) από αζερικές δυνάμεις και τους Τούρκους συνοδοιπόρους τους, οι περισσότεροι Αρμένιοι της πόλης σκοτώθηκαν ή απελάθηκαν και το αζερικό στοιχείο έγινε πλειοψηφικό. Κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο Καραμπάχ, η Σουσά υπήρξε το βασικό πολεμικό προπύργιο των αζερικών δυνάμεων και το σημείο από το οποίο εκτοξεύονταν καθημερινά πύραυλοι GRAD κατά της γειτονικής πόλης Στεπανακέρτ, η οποία ήταν η πόλη με τον μεγαλύτερο αρμενικό πληθυσμό σε όλο το Καραμπάχ. Μετά την κατάληψη της Σουσάς το 1992 από τις αρμενικές δυνάμεις, ο συνολικός πληθυσμός της πόλης μειώθηκε δραματικά και σήμερα αποτελείται σχεδόν εξολοκλήρου από Αρμενίους. Η πόλη είχε πληθυσμό 4.446 κατοίκων το 2015, ο οποίος αυξάνεται αργά αλλά σταθερά.

Στις 8 Νοεμβρίου 2020, οι Αζερικές δυνάμεις επανακτήσαν τον έλεγχο της πόλης κατά την διάρκεια της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020.